Europadeskundige: 'Nederland was altijd al eurosceptisch'

De afgelopen maanden is er veel gesproken over 'euroscepsis'. Een nieuw fenomeen is dat allerminst, zegt Europadeskundige Mathieu Segers.

Van Nederland wordt, als een van de grondleggers van de Europese Economische Gemeenschap (EEG), later de Europese Unie, vaak gedacht dat wij groot voorstander zijn van verregaande Europese integratie. Niets is minder waar, zegt Segers. "Toen de Europese integratie in de jaren 50 op initiatief van de Fransen en de Duitsers, met actieve steun van Belgen en Italianen, begon was Nederland al een beetje twijfelachtig of dat wel de groep was waar het bij hoorde."

Scandinavië en Verenigd Koninkrijk achterna?

De regering Drees keek toen graag naar Scandinavië en vooral ook het Verenigd Koninkrijk. "Die deden aanvankelijk niet mee. Dat heeft Nederland de eerste 20 jaar verreweg de meest sceptische stichter van het EU-proces gemaakt."

Die argwaan is in de jaren daarna afgenomen. Met name omdat de Britten en de Denen zich mengden in 'het project', dat zich meer richtte op de markt. "Toen werd het meer een Nederlands Europa. Gericht op de markt, transatlantisch met Scandinaviërs onder de leden. Nederland werd toen vrij pro-Europees."

Twijfel aan de euro

Dat bleef zo totdat de Britten en Scandinaviërs besloten niet aan de invoering van de euro mee te doen. "Toen is Nederland weer een beetje in de oude positie gekomen: in een Frans-Duits Europa waar het niet per se tegen is, maar wel heel sceptisch over kan zijn."

Bij de Fransen en Duitsers voelt Nederland zich minder op zijn gemak. Volgens Segers heeft dat te maken met de pogingen van die landen om de Nederlandse neutraliteit te ondermijnen, terwijl de Britten die juist hebben beschermd. "Zonder de Britten denken we wek twee keer voor we ergens 'ja' tegen zeggen. Vanuit de geschiedenis, vanuit Nederlands perspectief, is er reden is om twijfelen aan de betrouwbaarheid en duurzaamheid van samenwerking met continentaal Europese landen."

Brexit

Met de brexit in het vooruitzicht is het dus logisch dat eurosceptische geluiden in de samenleving weer in opkomst zijn. Toch is dat geluid eigenlijk nooit echt weggeweest. Het in 2005 gehouden referendum over de Europese Grondwet, toen ruim 60 procent van de Nederlanders tegen stemde, is daar bij uitstek een uiting van geweest.

"De Nederlandse politiek was overrompeld door de uitslag en kwam er toen achter dat de bevolking heel anders over Europa dacht." Het Grondwet-referendum heeft volgens Segers heel duidelijk gemaakt dat de politiek iets anders in het Europese integratieproces was gaan zien dan de bevolking. "Het maakte duidelijk dat de zelfkennis van de Nederlandse politiek over de positie van het land Nederland in het Europese integratieproces niet zo goed was. Blijkbaar was de politiek vergeten dat Nederland als stichter al heel erg terughoudend en sceptisch was."

Een nieuwe Europese tijd is aangebroken

Dat 'oude gevoel' heeft altijd gesluimerd, zegt Segers. Toch wijst hij erop dat de politiek nooit goed heeft gereageerd op signalen zoals het massale 'nee' tegen de Europese grondwet. "Je onderschat je bevolking als je denkt dat die voetstoots meegaat met volgende stappen in iets dat zo cruciaal kan zijn. Daar wil men een serieuzer debat over."

Segers signaleert dat na een periode van 'soul searching' en een tijd waarin werd gedacht dat er vooral niet gesproken moest worden over de EU, een nieuwe tijd is aangebroken. "Je ziet dat iedere politicus die in een verantwoordelijke positie komt, het Europese thema toch op wil nemen. Men weet dat het negeren ervan veel grotere gevolgen heeft voor het draagvlak dan wanneer je het debat erover opent." Premier Rutte is daarom volgens Segers steeds meer het debat over Europa gaan opzoeken.

Nog een lange weg te gaan

Toch is er volgens de Maastrichtse hoogleraar nog een lange weg te gaan om de EU en Nederland dichter bij elkaar te brengen. "Nederland heeft er heel weinig werk van gemaakt in naoorlogse periode om het proces van Europese integratie te zien als onderdeel van de eigen naoorlogse geschiedenis. Het zijn twee aparte silo's gebleven terwijl het in de realiteit communicerende vaten zijn."