Burgemeesters waarschuwen er al langere tijd voor: criminelen die lokale politici onder druk zetten of zelfs verkiesbaar zijn bij de verkiezingen. Uit onderzoek van EenVandaag, samen met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, blijkt dat ondermijning in de lokale politiek inderdaad een serieus probleem is. 1 op de 7 (14%) ondervraagde raadsleden signaleert criminele ondermijning in de eigen gemeenteraad. En negen procent denkt dat er criminelen geprobeerd hebben op de kieslijst te komen.
'Goed opletten wie op de kandidatenlijst staat'
Waar lokale partijen al jaren moeite hebben om kandidaten te werven, lijken criminele organisaties die zetels in de raad graag op te vullen. Eerder stelden diverse burgemeesters dat de onderwereld "op alle mogelijke manieren'" een plek probeert te veroveren in de bovenwereld en noemen criminele beïnvloeding "betonrot" voor de lokale democratie.
Burgemeester Paul Depla van Breda riep lokale partijen eerder in EenVandaag extra waakzaam te zijn: "We vragen de lokale politici niet alleen ondermijning op te nemen in hun verkiezingsprogramma, maar ook goed op te letten wie er op de kandidatenlijst komt te staan".
Band met onderwereld moeilijk te bewijzen
Raadsleden die ondermijning signaleren, lichten in het onderzoek van EenVandaag toe dat het vooral gaat om sterke vermoedens. Het ontbreekt hen, naar eigen zeggen, aan middelen om de band met de onderwereld te bewijzen of ze willen hun vingers er niet aan branden. Zo stelt een raadslid: "Bij een lokale partij stonden mensen op de lijst waarvan ik wist dat ze in de cocaïnehandel zaten - maar dat zou ik nooit kunnen bewijzen".
Wat is criminele ondermijning? Criminele ondermijning kan worden gezien als beïnvloeding van de, in dit geval lokale, politieke besluitvorming door criminelen om eigen belangen te verdedigen. Die invloed kan op verschillende manieren worden uitgeoefend, zoals druk uitoefenen op het lokale bestuur of het infiltreren van criminelen op de kieslijst. Alle vormen van criminele ondermijning hebben als overeenkomst dat de grens tussen de bovenwereld en onderwereld vervaagt. Een voorbeeld daarvan is het financieren van politieke campagnes met geld dat illegaal is verkregen, zoals door drugshandel of fraude.
Vooral beïnvloeding van vastgoed- en bestemmingsplannen
Raadsleden die kunnen en willen uitweiden, noemen opvallend vaak voorbeelden van ondermijning op het gebied van bestemmingsplannen en vastgoed. Waar ondermijning voorkomt, gebeurt dat veelal op een indirecte, latente wijze, blijkt eveneens uit toelichting van raadsleden.
Een raadslid daarover:
Mensen uit de onderwereld of het criminele circuit proberen via subtiele berichten druk uit te oefenen op lokale politici.
Criminelen doen, volgens raadsleden, een beroep op de lokale politiek om veel geld te verdienen aan vastgoedprojecten. Een ander raadslid in het onderzoek: "De onderwereld heeft via raadsleden en het college geprobeerd een casino en bordeel in de stad te krijgen".
In sommige gemeenten staat ondermijning wel degelijk op de radar van de autoriteiten. "Een corrupte wethouder is weggestuurd. Hij had banden met een criminele aannemer, er was sprake van witwassen van geld", aldus een raadslid.
'Eén van mijn kinderen zou boeten voor mijn "verkeerde” standpunt'
Verder blijkt uit het onderzoek dat veertien procent van de raadsleden zelf op een grensoverschrijdende manier onder druk is gezet om een bepaald besluit te nemen. Dit kan soms vergaande vormen aannemen, blijkt uit antwoorden die de redactie binnen krijgt: "Bij een te nemen verkeersbesluit werd mij gezegd dat één van mijn kinderen vast wel zou boeten voor mijn "verkeerde” standpunt en zouden verongelukken".
Maar ook binnen de politieke arena kan de druk op raadsleden groot zijn. Zo stelt een raadslid: "Bij een integriteitsdossier over de burgemeester dat ik heb opgesteld hebben vooral landelijke partijen veel druk uitgeoefend om het niet naar buiten te brengen. Uiteindelijk moest daarover onder geheimhouding worden vergaderd".
Nederlands Genootschap van Burgemeesters: "De resultaten van de onderzoeken sluiten helaas aan bij eerdere onderzoeken en signalen. Niet voor niets wijzen burgemeesters, commissarissen van de Koning en de minister van BZK op de gevaren van inmenging vanuit criminele organisaties in de gemeentepolitiek. Het is in de eerste plaats aan de politieke partijen om hun kandidatenlijsten daarop goed te toetsen. Goed, integer, betrouwbaar bestuur is van cruciaal belang voor de werking van onze democratie. Dat geldt ook voor de veiligheid van de mensen die het moeten doen."
Mark den Boer, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, over dit onderzoek: "Signalen van ondermijning van onze lokale democratie mogen we niet negeren. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeenteraad als hoogste bestuursorgaan in de gemeente om met de buregemeester op te treden tegen ondermijning, agressie en intimidatie."