Als we ouder worden, gaan we dan ook later met pensioen? Vragen beantwoord over de gestegen levensverwachting

De oudste persoon ter wereld overleed deze week, op 117-jarige leeftijd. We worden gemiddeld steeds ouder. En onderzoekers voorspellen dat de levensverwachting voorlopig nog zal blijven stijgen. Wij vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Biochemicus Henne Holstege, die al tien jaar onderzoek doet naar vitale 100-plussers en biologisch demograaf bij het LUMC Niels van den Berg geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is de huidige levensverwachting in Nederland en hoe heeft deze zich de afgelopen eeuw ontwikkeld?

De levensverwachting is de afgelopen eeuw sterk gestegen. In 2023 was de levensverwachting 80,3 jaar voor mannen en 83,3 jaar voor vrouwen. In 2015 was dit 79,7 jaar voor mannen en 83,1 jaar voor vrouwen. Dit komt volgens Holstege vooral door verbeteringen in de medische zorg. "Vroeger stierf 1 op de 10 kinderen voor hun eerste verjaardag, maar door de komst van bijvoorbeeld penicilline worden kinderen vaak gered. Ook sterven vrouwen minder vaak in het kraambed, wat ook bijdraagt aan de hogere levensverwachting", zegt Holstege.

Van den Berg voegt hieraan toe dat de daling van de kindersterfte ook komt door betere leefomstandigheden, zoals de aanleg van goede rioleringen en meer aandacht voor hygiëne in de samenleving.

Daarnaast worden vrouwen over het algemeen ouder dan mannen. "Vroeger leefden vrouwen gemiddeld zeven jaar langer, maar dat verschil is nu teruggebracht naar ongeveer 3 jaar," vertelt van den Berg.

Volgens Holstege kan dat deels verklaard worden door een sterker afweersysteem bij vrouwen. En in Nederland heeft de rookepidemie een groot verschil gemaakt de afgelopen eeuw. "Mannen rookten veel meer dan vrouwen, vaak vanaf een jonge leeftijd, en dit leidde tot een hogere sterfte door rookgerelateerde ziektes." Dit leidde tot een zogeheten 'gender mortality gap': het verschil in sterftecijfers tussen mannen en vrouwen. Soms was er een verschil van tien jaar in levensverwachting tussen man en vrouw. "Aan het eind van de vorige eeuw werd het verschil in rookgedrag tussen mannen en vrouwen kleiner, waardoor het verschil in rook-gerelateerde sterfte minder groot is geworden. Maar het biologische verschil blijft."

Er zijn ook regionale verschillen in de levensverwachting. Er is een lichte kans om ouder te worden in Zeeland, ziet Holstege in haar 100-plus onderzoek. Volgens Van den Berg heeft dat mogelijk te maken met de actieve levensstijl in die regio. "En dat is opvallend," zegt van den Berg, "want vroeger was Zeeland een moerassig gebied waar de kindersterfte in sommige jaren opliep tot bijna 50 procent."

2. In hoeverre heeft de moderne geneeskunde invloed gehad op het bereiken van deze maximale leeftijd?

"Dat heeft natuurlijk een enorme invloed gehad", zegt Holstege. "Nu hebben we medicijnen die ervoor zorgen dat mensen langer leven. Vroeger stierf je vaak aan de eerste ernstige ziekte die je kreeg. Maar nu zorgen medicijnen ervoor dat sommige ziektes uitgesteld of zelfs voorkomen worden. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van een hartklep, het geven van bloedverdunners om trombose of een beroerte te voorkomen, of het genezen van kanker."

"Maar," voegt van den Berg toe, "erfelijkheid speelt ook een belangrijke rol. Natuurlijk heeft de moderne geneeskunde veel bereikt, vooral sinds de jaren 50 met de komst van medicijnen zoals cholesterolverlagers en verbeterde gezondheidsprogramma's. Toch zien we dat voor mensen die extreem oud worden, genetica een grote rol speelt."

Holstege ziet ook in haar 100-plus onderzoek dat erfelijkheid een rol speelt bij het bereiken van extreme leeftijden. "Mensen erven genen van hun ouders die hen kunnen beschermen of juist kwetsbaar maken voor bepaalde ziekten. We zien dat de alleroudste mensen vaak flink verrijkt zijn met gunstige genetische factoren die hun gezondheid op lange termijn ondersteunen."

3. Speelt voeding een rol in de toegenomen levensverwachting?

"Veel van de mensen die nu heel oud zijn, zijn zonder het te weten opgegroeid met een dieet van onbewerkte producten. Terwijl er in die tijd weinig kennis was over voeding. Tegenwoordig weten we meer over gezonde voeding, maar helaas is bewerkte voeding nu de norm", zegt van den Berg.

Holstege voegt toe dat beweging naast voeding belangrijk is om langer fit te blijven. "Wat goed is voor je hart, is goed voor je brein. Zo kan, naast slechte voeding, te weinig beweging ook leiden tot diabetes type 2. Daar komen ontstekingsfactoren uit voort die slecht zijn voor je hart- en bloedvaten en dat is killing."

4. De levensverwachting neemt toe, maar neemt de kwaliteit van leven ook toe?

De levensverwachting stijgt wel, maar dat betekent niet altijd dat de kwaliteit van leven ook mee groeit. Holstege legt uit dat hoe gezond je die extra jaren doorkomt, mede bepaalt hoe goed je je voelt. "Als je goed voor jezelf zorgt en voldoende beweegt, kun je veel gezondheidsproblemen voorkomen en langer van een goede gezondheid genieten," zegt Holstege. "Al gaat het veel te ver om te zeggen dat mensen die wél ouderdomsziekten ontwikkelen dat aan zichzelf te danken hebben. We zien soms dat mensen die uitstekend voor zichzelf gezorgd hebben toch bepaalde ziektes ontwikkelen. Zij zijn daar dan meer vatbaar voor, bijvoorbeeld dankzij hun erfelijke aanleg."

"Je sociaaleconomische status speelt ook een grote rol. Mensen met meer middelen hebben vaak betere toegang tot de gezondheidszorg en kunnen medische problemen eerder aanpakken, wat meestal leidt tot een betere kwaliteit van leven," voegt Holstege toe. In Nederland blijkt dat mensen uit lagere sociaaleconomische klassen vaak 14 jaar minder leven dan mensen uit hogere klassen, zegt Niels van den Berg.

Van den Berg benadrukt ook het belang van sociale contacten. "Uit recent onderzoek blijkt dat je veroudering wordt beïnvloed door het aantal sociale contacten dat je hebt, zowel op jongere als oudere leeftijd. Vooral ouderen die hun partner hebben verloren, merken dat het gemis aan sociale contacten hun veroudering versnelt", legt Van den Berg uit. "Een goed sociaal netwerk en het vermijden van eenzaamheid hebben een grote impact op hoe snel je veroudert en hoe snel je leeftijdsgebonden ziekten ontwikkelt."

"Eenzaamheid kan net zo schadelijk zijn als een ongezond dieet," zegt Holstege. "Dus het is echt belangrijk om sociaal actief te blijven, vooral als je ouder wordt."

5. Als de gemiddelde levensverwachting blijft stijgen, zal de pensioenleeftijd waarschijnlijk ook verder stijgen om de kosten te dekken. Wat is de verwachte pensioenleeftijd in de toekomst als deze trend doorzet?

Van den Berg legt uit dat de pensioenleeftijd in Nederland al is gekoppeld aan de levensverwachting. "Als de levensverwachting blijft stijgen, is het logisch dat de pensioenleeftijd ook omhoog gaat."

Henne Holstege voegt hieraan toe dat de pensioenleeftijd oorspronkelijk was ingesteld op de gemiddelde sterfdatum van 65 jaar. "Maar nu is die leeftijd gemiddeld 85 jaar. Als we die lijn doortrekken, zou de pensioenleeftijd veel hoger moeten worden."

Holstege denkt alleen dat we bij het bepalen van een nieuwe pensioenleeftijd ook rekening moeten houden met het feit dat mensen op hogere leeftijden vaak meer last hebben van ouderdomsziekten, zoals dementie. "Dat kan het werk erg moeilijk maken. Daarom denk ik niet dat we zomaar de pensioenleeftijd kunnen verhogen. Aan de andere kant zullen er ook oudere mensen zijn die nog heel fit zijn en prima een tijdje door kunnen werken."

"Maar ik weet eerlijk gezegd niet of de levensverwachting blijft stijgen", zegt van den Berg. "Tegenwoordig hebben we veel jonge kinderen met overgewicht en we hebben veel meer stress. De grote (demografische) vraag voor de toekomst zal zijn of onze levensverwachting inderdaad blijft toenemen."