Een zetelpeiling is geen voorspelling, maar kan mensen wel beïnvloeden: waarom EenVandaag ze toch publiceert

Hoofdredacteur van EenVandaag René van Brakel legt het uit.

Invloed op stem

Zetelpeilingen, of eigenlijk vooral de manier waarop daarover wordt bericht, kunnen invloed hebben op de stemkeuze van kiezers. Zo willen sommige mensen graag bij de winnaar horen. Zij zouden dan eerder op een partij stemmen die het goed doet in de peiling.

Een andere bekende manier van invloed is door kiezers die een strategische stem uitbrengen. Vlak voor de vorige verkiezingen wilde een derde (33 procent) strategisch stemmen. Zij kiezen wellicht niet voor de partij die inhoudelijk het dichtst bij ze staat, maar bijvoorbeeld voor een partij die meer kans maakt op regeringsdeelname. Of ze stemmen op een partij om te voorkomen dat een andere partij het grootst wordt. Zo'n strategische keuze wordt gebaseerd op het beeld in de peilingen.

Peilverbod voor de verkiezingen

Omdat peilingen het stemgedrag kunnen beïnvloeden, zijn zetelpeilingen in sommige landen vlak voor de verkiezingen verboden. In bijvoorbeeld Frankrijk en Italië mogen in de dagen of zelfs weken voor de verkiezingen geen peilingen worden gepubliceerd.

Maar ook als peilingen hier zouden worden verboden, worden ze linksom of rechtsom waarschijnlijk toch gedaan. Bijvoorbeeld door politieke partijen, die vaak ook zelf onderzoek doen voor intern gebruik, bijvoorbeeld om beslissingen te nemen over de campagnestrategie. Partijen zouden dan meer informatie hebben dan kiezers.

'Open en controleerbaar'

Peilingen kunnen ook via een omweg worden gepubliceerd, bijvoorbeeld in buitenlandse media. Of er kunnen peilingen worden gedaan door bureaus die een belang hebben bij een bepaalde uitslag. Die cijfers zouden gepubliceerd kunnen worden op bepaalde websites of via sociale media, waardoor het lastiger is ze te controleren en op waarde te schatten.

Juist omdat een peilverbod lastig te handhaven is, en er mogelijk toch wel peilingen komen, vindt hoofdredacteur van EenVandaag René van Brakel het een taak van EenVandaag om de zetelpeiling zo open en eerlijk mogelijk te publiceren: "EenVandaag vindt het belangrijk dat betrouwbare informatie beschikbaar is voor een breed publiek. Zetelpeilingen zijn een manier om een trend te schetsen en controleren zo quotes en aannames en meningen van opiniemakers."

Campagne bij EenVandaag

Tijdens de verkiezingscampagne zijn zetelpeilingen één van de manieren waarop EenVandaag kiezers informeert. Er worden ook reportages over actuele thema's gemaakt en er komt, zoals bij elke verkiezing, een groot lijsttrekkersdebat.

Van Brakel: "Zo bieden we kiezers verschillende invalshoeken en informatiebronnen. Het is aan hen om te beslissen of en hoe ze die willen gebruiken bij het maken van hun stemkeuze."

Strategische stem

Dat peilingen strategisch stemgedrag in de hand kunnen werken, is voor Van Brakel geen reden om te stoppen met peilingen: "Het is niet aan ons om te bepalen dat strategisch stemmen een minder goede reden is om een partij te kiezen dan bijvoorbeeld het optreden van een lijsttrekker, wat je omgeving stemt of wat er uit de stemwijzer komt", legt hij uit.

"Het idee dat mensen zouden 'moeten' stemmen op de partij die het dichtst bij ze ligt is nobel, maar dat gebeurt niet. Moeten we dan ook verbieden dat opiniemakers in talkshows mensen beïnvloeden?"

Meer of minder aandacht

Peilingen kunnen ook indirect invloed hebben, bijvoorbeeld doordat media en opiniemakers meer aandacht aan bepaalde partijen geven, of wanneer peilingen meespelen bij de keuze welke lijsttrekkers uit te nodigen voor een verkiezingsdebat. Zo is er relatief veel aandacht voor CDA-leider Henri Bontenbal. Zijn partij staat in de laatste peiling op 20 zetels, terwijl het CDA in de Tweede Kamer 5 zetels heeft.

Andersom kan het zomaar zo zijn dat de net gekozen lijsttrekker van NSC, Eddy van Hijum, niet aan alle debatten meedoet. NSC haalde bij de vorige verkiezingen weliswaar 20 zetels, maar heeft er virtueel nog maar 1 over. Van Brakel legt uit dat EenVandaag er voor alle mensen is en dat EenVandaag aan verschillende partijen aandacht wil geven. "Maar soms moeten we keuzes maken, bijvoorbeeld bij een verkiezingsdebat. Dan kijken we naar de zetelpeiling, maar ook naar de actualiteit en naar andere onderzoeken onder ons eigen Opiniepanel."

Aanvulling op Opiniepanel

In aanloop naar de verkiezingen doet EenVandaag ook regelmatig onderzoek onder het Opiniepanel. Bijvoorbeeld over wat mensen belangrijke onderwerpen vinden waar volgens hen meer aandacht uit Den Haag voor moet komen, over zorgen die leven en vragen die mensen hebben.

De zetelpeilingen van EenVandaag en Verian zijn een aanvulling op de onderzoeken onder het Opiniepanel. Onder het Opiniepanel wordt gemeten hoe mensen denken over politieke en maatschappelijke kwesties. De zetelpeiling laat zien hoe die meningen zich vertalen in politieke steun.

Het grote plaatje

Juist omdat peilingen invloed kunnen hebben, is het wel belangrijk dat ze op de juiste manier worden geïnterpreteerd. Een zetelpeiling is geen voorspelling van de verkiezingsuitslag en een keer een zetel erbij of eraf zegt niet zoveel.

Van Brakel: 'Een zetelpeiling geeft een beeld van de politieke verhoudingen op het moment van peilen. Het gaat dus vooral om grote lijnen. EenVandaag richt zich in de berichtgeving daarom ook zoveel mogelijk op trends en 'het grote plaatje'."