Na Hongarije en Zweden maakt ook Italië met Giorgia Meloni een flinke ruk naar rechts. De vraag is nu wat de gevolgen zijn voor de landen zelf, en voor Europa. Politicoloog Léonie de Jonge: "Dit vraagt om alertheid van de gevestigde orde."

De verkiezingsoverwinning van Giorgia Meloni en haar radicaal-rechtse partij Fratelli d'Italia is absoluut historisch te noemen, zegt politicoloog Léonie de Jonge van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij verdiept zich al jaren in de opkomst van radicaal- en extreemrechts. "Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog komt radicaal-rechts weer aan de macht in Italië."

Verschuivingen op rechts

Fratelli d'Italia vormt een blok met twee andere rechtse partijen: Lega en Forza Italia. Dat is niet voor het eerst, maar binnen dat blok ziet De Jonge wel verschuivingen. Waar eerst centrumrechts de meeste macht had, is dat nu radicaal-rechts.

Dat gebeurt in meer landen, zoals in Hongarije en Zweden, maar het is geen nieuwe ontwikkeling, zegt politicoloog De Jonge. "Het is een consequentie van 20 tot 30 jaar normalisering van het radicaal-rechts gedachtengoed. Iets wat eerder niet als normaal werd gezien, wordt dat nu wel. Dat is geleidelijk aan gebeurd. Onder andere doordat dit soort partijen op steeds meer plekken in machtsposities terecht zijn gekomen."

Kiezers met reëele zorgen

De verschillende crises die op dit moment spelen in Europa, zoals de torenhoge inflatie en energieprijzen, zijn een voedingsbodem voor partijen die het radicaal- of extreemrechtse gedachtengoed aanhangen. "De zorgen en angsten van burgers die op dit soort partijen stemmen zijn reëel en moeten serieus worden genomen", benadrukt De Jonge.

Daarom vindt ze het belangrijk om onderscheid te maken tussen kiezers aan de ene kant en de uiterst rechtse partijen die spelen met de spelregels van de democratie aan de andere kant. "Laat dit een wake-up call zijn voor de gevestigde partijen, om aandacht te besteden aan de zorgen en angsten van die kiezers. Daar oplossingen voor te zoeken."

info

Radicaal-rechts, wat is dat eigenlijk?

Giorgia Meloni's partij Fratelli d'Italia hangt het radicaal-rechtse gedachtengoed aan. Dit gedachtengoed heeft drie kenmerken, legt politicoloog Léonie de Jonge uit: nativisme, autoritarisme en een vleugje populisme. "In het nativisme zijn ideeën en mensen die niet als inheems worden gezien een gevaar. Dat heeft gevolgen voor mensen met een migratieachtergrond."

"Autoritarisme betekent dat een partij erg gesteld is op law and order, een strikt geregelde samenleving. Met populisme wordt bedoeld dat de 'gewone' burger beschermd moet worden tegen een corrupte elite." Meloni omarmt daarnaast, net als bijvoorbeeld de Hongaarse premier Viktor Orbán, wat het cultuurchristendom wordt genoemd, waarin een traditionele familiestaat een heel belangrijke waarde is. "Dat kan gevolgen hebben voor mensen uit de lhbti+-community."

Niet kopiëren

Wat de gevestigde partijen volgens De Jonge vooral níet moeten doen is kopieëren wat radicaal- en extreemrechts doet. Dat is iets wat de politicoloog steeds veel ziet gebeuren. "Dat dit soort partijen meer macht krijgen is deels het falen van links, maar óók het meewerken van centrumrechts."

Centrumrechtse partijen doen de laatste jaren de stijl van radicaal-rechtse partijen na, legt ze uit. "Ze zijn een beetje gaan kopiëren wat goed scoort bij radicaal-rechts, maar de kiezer heeft altijd liever het origineel en niet de kopie."

Gevolgen voor minderheden

Of het gevolgen heeft dat in steeds meer Europese landen radicaal-rechtse partijen meer macht krijgen? "Op de korte termijn hoeven we geen grote veranderingen te verwachten, maar op de lange termijn wel, vermoed ik."

Met een radicaal-rechtse premier aan het roer, zoals nu in Italië het geval wordt, zal het gedachtengoed sneller normaal worden, denkt De Jonge. "Dat heeft waarschijnlijk gevolgen voor minderheidsgroepen in Italië, maar misschien ook daarbuiten. Het stuurt natuurlijk ook een signaal naar bondgenoten in andere landen. Victor Orbán hangt bijvoorbeeld hetzelfde gedachtengoed aan."

Bekijk ook

Grenzen van de democratie

En hoe zit dat in Nederland? "Met Forum voor Democratie hebben we tegenwoordig een partij in de Kamer die continu de grenzen van het democratische bestel opzoekt, dit actief im Frage stelt. Dat vind ik gevaarlijk, omdat het letterlijk in het huis van de democratie gebeurt en niet alleen op het internet."

"Binnen een democratie moet je alles kunnen zeggen, maar dat betekent niet dat iedereen overal gehoord moet worden, overal een podium moet krijgen. Ik vind dat mediaredacties en gevestigde politieke partijen de grenzen van de democratie moeten bewaken. Wanneer zeg je: tot hier en niet verder. Het feit dat het kabinet vorige week de Kamer uitliep toen Thierry Baudet Sigrid Kaag aanviel is een goed voorbeeld van grenzen aangeven."

Spelregels bepalen

Dat het voor Italië te laat is, nu er een radicaal-rechtse premier aan de macht is, denkt De Jonge niet. "Een democratische rechtsstaat heeft een systeem dat zichzelf corrigeert. Daardoor kan het overleven, maar dat vraagt wel alertheid van bepaalde spelers binnen dat bestel die kunnen zeggen: hier gaan we niet in mee."

"Want als partijen als Fratelli d'Italia aan de macht komen, kunnen ze ook de de spelregels bepalen."

Bekijk ook

Bekijk de tv-reportage over dit onderwerp

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.