Met de jaarwisseling voor de deur waarschuwt de overheid opnieuw voor de gevaren van vuurwerk. Deze keer focust de campagne op de vuurwerkbril, want die blijken we steeds minder te dragen. Hoe komt dat? "Mensen willen niet afwijken van de norm."

Onderzoek van kenniscentrum VeiligheidNL laat zien dat de afgelopen jaren steeds minder mensen een veiligheidsbril dragen bij het afsteken van vuurwerk. In 2019 zei nog 58 procent dit te doen, maar vorig jaar was dat percentage al teruggelopen naar 41 procent.

Minder sinds coronajaren

Directeur Martijntje Bakker van VeiligheidNL merkt op dat voor de coronacrisis meer mensen bereid waren om een vuurwerk bril te dragen. Volgens haar komt dat onder andere doordat er na de pandemie minder draagvlak lijkt te zijn voor preventieve maatregelen.

"En we merken ook wel dat door die 2 jaar dat er geen vuurwerk mocht worden afgestoken het automatische er een beetje af is", legt ze uit. Afstekers vergeten nu vaker om een veiligheidsbril op te zetten dan vroeger. Maar, benadrukt ze: "Het kan niet genoeg gezegd worden: 'Met vuurwerk moet je echt enorm opletten.'"

Eigenwijze volwassenen?

Hoe lossen we dat probleem dan op, vroeg ook AD-verslaggever Mariëtte Cellarius zich eerder deze maand af over de trend dat er minder vuurwerkbrillen worden gedragen op Oudejaarsavond. "Zou een hipper model mensen misschien wel over de streep trekken?"

Een medewerker van de HEMA vertelde tegen de krant dat ze al een hoop kinderbrillen had verkocht, maar dat de exemplaren voor volwassenen minder hard over de toonbank gingen. Een hippere versie helpt volgens haar niet: "Bij volwassenen werkt dat niet hoor, die zijn eigenwijs."

'We overschatten onszelf'

En ergens heeft de verkoopster gelijk, zegt gedragsexpert Luuk Bos. "Het heeft te maken met risicoperceptie." Het verleden is namelijk een goede voorspeller voor ons gedrag in de toekomst, legt hij uit. "Je hebt eerder vuurwerk afgestoken en dat ging toen goed zonder ongelukken, dus dan heb je het gevoel van: dat overkomt mij niet."

Die houding heeft te maken met het zogenoemde 'bovengemiddelde effect', vertelt Bos. We overschatten onze competenties en willen graag positief denken over onszelf, vooral om ons zelfbeeld te beschermen. "Zo kunnen we goed over onszelf denken, ook als het feitelijk misschien niet klopt."

Niet afwijken van de norm

Daarnaast zijn mensen ook nog eens groepsdieren, gaat de gedragsexpert verder. "We zijn continu onbewust bezig met welk gedrag mensen om ons heen laten zien." Wat anderen doen, is ook vaak een voorspeller voor wat we als individu doen.

"Als jij als enige een bepaald gedrag laat zien, bijvoorbeeld het dragen van een vuurwerkbril, dan ga je tegen de norm in", legt hij uit. "Dat valt dan op, en dan voelen mensen zich een beetje suf. We voelen ons dan een vreemde eend in de bijt en dat voelt niet lekker."

'Social tipping point'

Om mensen toch zo ver te krijgen dat ze tijdens het afsteken van vuurwerk een veiligheidsbril opzetten, is het volgens Bos nodig dat een grote groep mensen het dragen van zo'n bril de norm maakt. "Als genoeg voorlopers een bepaald gedrag laten zien, dan gaan anderen daar in mee."

In de gedragswetenschappen wordt dat fenomeen ook wel het 'social tipping point' genoemd, weet de expert. Maar hij kan niet zeggen hoeveel mensen daar in dit geval voor nodig zijn. "Soms wordt er 25 procent gezegd, maar je kan er niet echt een getal op plakken."

Bij groep willen horen

"Maar denk bijvoorbeeld aan het dragen van een helm op de skipiste", noemt Bos als voorbeeld van een sociale norm die door de tijd heen is veranderd. "10 jaar terug droegen mensen veel minder vaak een helm dan nu."

"Dat is niet zozeer omdat ze denken: goh, dit verkleint de kans op ongelukken voor mij. Men voelt zich nog steeds competent over zijn eigen vaardigheden", zegt hij daarover. "Maar simpelweg omdat iedereen een helm draagt, wil je dat ook. Je wil bij de groep horen."

'Zet gewoon die bril op'

VeiligheidNL-directeur Bakker herkent de verklaringen die Bos geeft: ook zij heeft het idee dat mensen geen vuurwerkbril meer willen opdoen door groepsdruk en zelfoverschatting. "Ik denk dat mensen heel vaak denken: het overkomt mij niet, ik ben heel verstandig en weet hoe ik ermee om moet gaan."

Bij het kenniscentrum weten ze beter, want de cijfers over het aantal vuurwerkslachtoffers liegen er niet om. Bakker waarschuwt daarom nog een keer tot slot: "Doe niet zo dom en zet gewoon die vuurwerkbril op, dan is in ieder geval de kans op een oogletsel aanmerkelijk kleiner."

Afgelopen zomer was er veel aandacht voor de situatie van de 12-jarige Mikael. Hij is in Nederland geboren maar wordt uitgezet naar Armenië, waar zijn ouders vandaan komen. Wat voor opties heeft hij nog om toch te blijven? "Einde van de rit in Nederland."

Door de strenge veiligheidsmaatregelen rond de NAVO-top in Den Haag op 24 en 25 juni, wordt het verkeer rond de stad een bende. Rijkswaterstaat adviseert zelfs de Randstad te vermijden. Niet iedereen is enthousiast, en ondernemers vrezen voor hun omzet.