Met de jaarwisseling voor de deur waarschuwt de overheid opnieuw voor de gevaren van vuurwerk. Deze keer focust de campagne op de vuurwerkbril, want die blijken we steeds minder te dragen. Hoe komt dat? "Mensen willen niet afwijken van de norm."

Onderzoek van kenniscentrum VeiligheidNL laat zien dat de afgelopen jaren steeds minder mensen een veiligheidsbril dragen bij het afsteken van vuurwerk. In 2019 zei nog 58 procent dit te doen, maar vorig jaar was dat percentage al teruggelopen naar 41 procent.

Minder sinds coronajaren

Directeur Martijntje Bakker van VeiligheidNL merkt op dat voor de coronacrisis meer mensen bereid waren om een vuurwerk bril te dragen. Volgens haar komt dat onder andere doordat er na de pandemie minder draagvlak lijkt te zijn voor preventieve maatregelen.

"En we merken ook wel dat door die 2 jaar dat er geen vuurwerk mocht worden afgestoken het automatische er een beetje af is", legt ze uit. Afstekers vergeten nu vaker om een veiligheidsbril op te zetten dan vroeger. Maar, benadrukt ze: "Het kan niet genoeg gezegd worden: 'Met vuurwerk moet je echt enorm opletten.'"

Eigenwijze volwassenen?

Hoe lossen we dat probleem dan op, vroeg ook AD-verslaggever Mariëtte Cellarius zich eerder deze maand af over de trend dat er minder vuurwerkbrillen worden gedragen op Oudejaarsavond. "Zou een hipper model mensen misschien wel over de streep trekken?"

Een medewerker van de HEMA vertelde tegen de krant dat ze al een hoop kinderbrillen had verkocht, maar dat de exemplaren voor volwassenen minder hard over de toonbank gingen. Een hippere versie helpt volgens haar niet: "Bij volwassenen werkt dat niet hoor, die zijn eigenwijs."

'We overschatten onszelf'

En ergens heeft de verkoopster gelijk, zegt gedragsexpert Luuk Bos. "Het heeft te maken met risicoperceptie." Het verleden is namelijk een goede voorspeller voor ons gedrag in de toekomst, legt hij uit. "Je hebt eerder vuurwerk afgestoken en dat ging toen goed zonder ongelukken, dus dan heb je het gevoel van: dat overkomt mij niet."

Die houding heeft te maken met het zogenoemde 'bovengemiddelde effect', vertelt Bos. We overschatten onze competenties en willen graag positief denken over onszelf, vooral om ons zelfbeeld te beschermen. "Zo kunnen we goed over onszelf denken, ook als het feitelijk misschien niet klopt."

Niet afwijken van de norm

Daarnaast zijn mensen ook nog eens groepsdieren, gaat de gedragsexpert verder. "We zijn continu onbewust bezig met welk gedrag mensen om ons heen laten zien." Wat anderen doen, is ook vaak een voorspeller voor wat we als individu doen.

"Als jij als enige een bepaald gedrag laat zien, bijvoorbeeld het dragen van een vuurwerkbril, dan ga je tegen de norm in", legt hij uit. "Dat valt dan op, en dan voelen mensen zich een beetje suf. We voelen ons dan een vreemde eend in de bijt en dat voelt niet lekker."

'Social tipping point'

Om mensen toch zo ver te krijgen dat ze tijdens het afsteken van vuurwerk een veiligheidsbril opzetten, is het volgens Bos nodig dat een grote groep mensen het dragen van zo'n bril de norm maakt. "Als genoeg voorlopers een bepaald gedrag laten zien, dan gaan anderen daar in mee."

In de gedragswetenschappen wordt dat fenomeen ook wel het 'social tipping point' genoemd, weet de expert. Maar hij kan niet zeggen hoeveel mensen daar in dit geval voor nodig zijn. "Soms wordt er 25 procent gezegd, maar je kan er niet echt een getal op plakken."

Bij groep willen horen

"Maar denk bijvoorbeeld aan het dragen van een helm op de skipiste", noemt Bos als voorbeeld van een sociale norm die door de tijd heen is veranderd. "10 jaar terug droegen mensen veel minder vaak een helm dan nu."

"Dat is niet zozeer omdat ze denken: goh, dit verkleint de kans op ongelukken voor mij. Men voelt zich nog steeds competent over zijn eigen vaardigheden", zegt hij daarover. "Maar simpelweg omdat iedereen een helm draagt, wil je dat ook. Je wil bij de groep horen."

'Zet gewoon die bril op'

VeiligheidNL-directeur Bakker herkent de verklaringen die Bos geeft: ook zij heeft het idee dat mensen geen vuurwerkbril meer willen opdoen door groepsdruk en zelfoverschatting. "Ik denk dat mensen heel vaak denken: het overkomt mij niet, ik ben heel verstandig en weet hoe ik ermee om moet gaan."

Bij het kenniscentrum weten ze beter, want de cijfers over het aantal vuurwerkslachtoffers liegen er niet om. Bakker waarschuwt daarom nog een keer tot slot: "Doe niet zo dom en zet gewoon die vuurwerkbril op, dan is in ieder geval de kans op een oogletsel aanmerkelijk kleiner."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na anderhalf jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening een asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna twee jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen, maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen: dat is een Dublinclaim.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat twee maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt, of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

1 op 6 Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts 1 op de 6 Dublinclaims die Nederland in de afgelopen vijf jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen drie jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van anderhalf jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na achttien maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan een hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet in de cijfers vaak staan: 'met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren, en wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die achttien maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

Ook de gemeente Amsterdam helpt deze groep in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt drie jaar in plaats van achttien maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen om dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die drie jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.