Wat te doen bij overlast door houtrook? En andere vragen over de regels voor hout stoken beantwoord

De vragen worden beantwoord door onderzoeker luchtkwaliteit aan de Wageningen University & Research (WUR) Bert Heusinkveld en Paula Bronsveld, luchtkwaliteit-expert bij kennisinstituut TNO.

1. Wat zijn de regels voor als je hout wilt stoken?

Eigenlijk zijn er nauwelijks regels, vertelt Heusinkveld. "Tenminste niet over de hoeveelheid hout die je mag stoken, of over wanneer je dat al dan niet mag doen." Een regel die er volgens hem wél is: je mag geen bewerkt hout stoken, dat is bij wet verboden. "Geverfde meubels bijvoorbeeld, die mag je niet in de kachel gooien, want dan komen er zeer schadelijke stoffen in de lucht."

Verder mag je je buren niet blootstellen aan schadelijke rook of stoffen, voegt Bronsveld toe. "Maar in hoeverre je dat doet op het moment dat je hout stookt, is nog niet te bewijzen."

De regel je buren niet te mogen hinderen stond voorheen in het Bouwbesluit, en is per 1 januari met het ingaan van de Omgevingswet daarin komen te staan. Bronsveld voegt toe: "Vanuit het Bouwbesluit kunnen er ook eisen worden gesteld aan bijvoorbeeld je schoorsteen. Die moet hoog genoeg zijn, zodat rook niet te laag blijft hangen."

2. Wat zijn de gevolgen van houtrook voor de gezondheid?

Heusinkveld benadrukt dat hij geen gezondheidsexpert is, maar legt toch uit wat hij weet: "Fijnstof dringt door in je longblaasjes, waar het kleine ontstekingsreacties veroorzaakt. Als mensen langere tijd veel fijnstof binnenkrijgen, kunnen ze chronische astma ontwikkelen. Ook komt fijnstof in je bloed terecht. Daar heeft het effect op de stolling, wat in erge gevallen kan leiden tot hersen- en hartinfarcten."

"Er zijn epidemiologische onderzoeken, bijvoorbeeld uit Denemarken, waaruit blijkt dat de ziektekosten voor de samenleving veel hoger liggen bij houtstook dan bij gasverwarming", vervolgt de onderzoeker. Maar het blijft lastig om een-op-een te bewijzen dat iemand ziek is geworden doordat diegene houtrook heeft ingeademd en niet door iets anders, zegt hij.

Het is inderdaad niet precies duidelijk hoeveel houtrook leidt tot gezondheidsschade, bevestigt Bronsveld. "Voor fijnstof is er wel een gezondheidsnorm, de WHO-norm, maar fijnstof heeft veel bronnen; het komt niet alleen vrij bij houtstook, maar wordt ook uitgestoten door industrie, verkeer, luchtvaart, et cetera. We kunnen fijnstofdeeltjes afkomstig van houtrook nog niet zo goed onderscheiden."

Ze onderzoekt daarom de zogenoemde 'vingerafdruk' van houtrook: waar bestaat die rook precies uit? "Daar hopen we achter te komen, zodat lokaal kan worden gemeten of de fijnstofnorm wordt overschreden. En zodat gemeenten harde data krijgen om de juiste maatregelen te nemen."

3. Waarom maken we ons druk over fijnstof van houtstook, terwijl we meer last hebben van fijnstof van luchtvaart en industrie?

"Luchtvaart en industrie veroorzaken inderdaad veel uitstoot van fijnstof, maar houtstook is verantwoordelijk voor een kwart van de uitstoot", vertelt Bronsveld. "En in de steden waar mensen wonen is dat waarschijnlijk nog hoger dan een kwart. Want van de luchtvaart en industrie heb je niet altijd last, maar wanneer 's winters overal om je heen in huizen gestookt wordt, word je daar wel constant aan blootgesteld."

De fijnstofuitstoot door houtstook is de afgelopen decennia wel afgenomen, weet de TNO-expert. Onder meer doordat we schonere kachels zijn gaan produceren en gebruiken.

"Maar er zijn niet zulke grote stappen gezet als in bijvoorbeeld het verkeer en de industrie. Dat verklaart waarom het aandeel van houtstook in de totale uitstoot van fijnstof juist is toegenomen. Andere bronnen zijn schoner geworden, waardoor het relatieve aandeel van houtstook is toegenomen van 12 procent in 1990 tot ruim een kwart in 2020."

Daar komt bij dat mensen misschien wel schonere kachels zijn gaan gebruiken, maar ook méér kachels, zegt onderzoeker Heusinkveld. "Als een kachel tien keer schoner is, maar twintig keer meer wordt gebruikt, dan blijft het toch de lucht flink vervuilen."

4. Wat te doen bij overlast door houtrook?

"Als je last hebt van houtrook, kun je dat melden via de Stookwijzer, een webpagina van het Informatiepunt Leefomgeving", weet Heusinkveld. "Deze melding gaat automatisch naar de gemeente, mits die is aangesloten bij de Stookwijzer. En dat zijn de meeste gemeenten, gelukkig."

Gemeenten kunnen optreden als ze een melding krijgen van overlast, maar voelen zich vaak belemmerd, bleek afgelopen december uit een rondvraag door EenVandaag. De helft van de deelnemende 162 gemeenten gaf toen aan te worstelen met handhaving.

"Het is voor gemeenten moeilijk om goed aan te tonen door wie rookoverlast wordt veroorzaakt", verklaart Heusinkveld. "Als je als burger vaker overlast ervaart, kan het handig zijn om een soort dagboek bij te houden van wanneer je het ruikt en waarin je foto's opslaat", adviseert hij. "Zo kun je je melding onderbouwen, en maak je het de gemeente makkelijker erop te handhaven."

Met de invoering van de Omgevingswet zijn er volgens een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wel nieuwe mogelijkheden voor gemeenten om op lokaal niveau beleid rond houtstook te voeren, waaronder een algemeen houtstookverbod of een houtstookverbod bij code rood van de Stookwijzer.

5. Waarom kan het stookadvies niet duidelijker worden gecommuniceerd?

Deze vraag is voorgelegd aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat: "De stookwijzer is op verzoek van ons ministerie door het RIVM overgenomen en is sinds 1 oktober 2023 te vinden op de Atlasleefomgeving.

De Stookwijzer is ook te volgen op X. Voordat we er breder over gaan communiceren moet het instrument zich bewezen hebben. Dat houdt in dat de stookwijzer tenminste 1 jaar goed moet hebben gefunctioneerd. Daarna wordt er breder over gecommuniceerd."

"Omdat houtstook vooral lokaal voor overlast zorgt, vergt dat ook samenwerking met de lokale overheden", benadrukt de woordvoerder. "Gemeenten kunnen bijvoorbeeld via hun eigen kanalen een Stookalert verder verspreiden onder hun eigen inwoners."

6. Is het een oplossing om accijns te heffen op hout?

"Een accijnsverhoging zou zeker helpen om mensen meer te laten nadenken", denkt WUR-onderzoeker Heusinkveld. "Want op stroom, gas en olie zitten wel accijns, maar die ontbreekt bij het kopen van hout." Tegelijk ziet hij dat de prijs van hout ook zonder accijns al toeneemt, omdat het beperkt beschikbaar is, maar wel heel gewild.

Daarnaast vindt Heusinkveld het ook te verantwoorden als mensen met oudere kachels een toeslag zouden moeten betalen, omdat die meer uitstoten. "Dat is bijvoorbeeld ook zo bij oudere dieselauto's. En terwijl nieuwere kachels tegenwoordig moeten voldoen aan een EcoDesign is er op oudere kachels die mensen al hebben geen enkele controle. Eigenlijk zou er een APK moeten komen voor houtkachels, vind ik."

7. Waarom is houtstook nog niet verboden?

"Een compleet verbod heeft uiteraard het grootste effect op het beperken van houtrook, want zonder bron is er geen uitstoot", zegt Bronsveld. Maar voor een compleet verbod ziet ze nu geen draagvlak: niet bij de politieke partijen die nu aan het formeren zijn en ook niet bij burgers.

"Dit soort dingen duren lang", zegt Heusinkveld. Hij maakt de vergelijking met asbest: "Het heeft ook meer dan 30 jaar geduurd voordat de regering dat uiteindelijk verbood. Terwijl in de wetenschappelijke wereld al keihard duidelijk was dat dat erg ongezond is."

Toch worden er wel stappen gezet, ziet hij. "Vanaf 2025 gaat Utrecht het, als eerste gemeente in Nederland, verbieden om hout in je tuin te verbranden. Met een vuurkorf, een kampvuurtje of in een barbecue."

De gemeente kiest hiervoor, denkt de onderzoeker, omdat daarbij meer vervuilende stoffen vrijkomen dan bij houtverbranding in een gesloten kachelsysteem. "Natuurlijk zal het een uitdaging worden om dit verbod te gaan handhaven, maar het geeft wel een signaal af. Mensen zullen zich gaan afvragen waarom zo'n verbod er is, en dan ontdekken dat hout stoken niet gezond is."

In het buitenland is er al een grote stad waar een verbod op houtstook geldt: Krakau in Polen. "En het interessante is: burgers hebben er alle begrip voor", zegt Heusinkveld. Hoe dat zo is gekomen?

"Elke zaterdag op de markt hingen onderzoekers een groot spierwit doek op, in de vorm van een long. Daar waaide de lucht doorheen, en binnen een dag was het doek zwart. Zo zagen burgers wat voor troep ze allemaal inademden, en ontstond bij hen een drive voor een verbod."

Het betrekken van burgers bij onderzoek is ook iets wat Bronsveld doet: "We zijn een week geleden gestart met een pilot waarin we samen met burgers houtrook in kaart brengen op wijkniveau. We hebben zelf één centraal punt waar we nauwkeurige metingen doen, maar daarnaast meten bewoners straks op verschillende plekken met roet- en fijnstofsensoren."

De TNO-expert vindt het leuk om met burgers samen te werken, vertelt ze. "Dit zijn mensen uit een 'burgermeetnetwerk' die zelf meer willen weten over hun luchtkwaliteit. Het zijn hele enthousiaste en gemotiveerde mensen, gepensioneerde ingenieurs bijvoorbeeld. Door het samen met burgers te doen, hopen we dat er uiteindelijk meer draagvlak komt om de luchtverontreiniging door houtrook aan te pakken."