Wat is er zo verslavend aan ultrabewerkt voedsel? En andere vragen over het toevoegen van stoffen in voeding beantwoord

Extra suiker, zout, kleur- en smaakstoffen: flink wat producten zijn ultrabewerkt. We merkten in onze chat dat er onduidelijkheid was over deze extra toevoegingen. Daarom vroegen we wat jullie over ultrabewerkt voedsel wilden weten.

Hoogleraar voeding en gezondheid Jaap Seidell van de Vrije Universiteit Amsterdam geeft antwoord op jullie vragen.

1. Wat zijn voorbeelden van ultrabewerkt voedsel en van gezondere alternatieven?

"Ultrabewerkt voedsel is eten en drinken waar veel aan is toegevoegd: suiker, vet, zout, kleur- en smaakstoffen, noem maar op. Het zijn vaak toevoegingen die het product wat lekkerder en meer smeuïg moeten maken", zegt Seidell.

"Neem bijvoorbeeld een zuurdesem- of volkorenbrood. Om dat te maken heb je eigenlijk maar vier ingrediënten nodig: gist, water, zout en meel. Maar het brood dat je in de supermarkt koopt, bevat soms wel 25 ingrediënten. Vaak is daar ook nog eens de vezel uitgehaald."

"Als het gaat om een product met veel ingrediënten met moeilijk uitspreekbare namen, adviseer ik altijd om naar een alternatief te kijken. Eentje met minder ingrediënten, maar ook waarvan je de ingrediënten kent."

2. Wat is het verschil tussen bewerkt en ultrabewerkt voedsel?

De mate van bewerking, antwoordt Seidell. "Het woord ultra zegt het eigenlijk ook al. Er is niet een harde norm voor wanneer iets ultrabewerkt of bewerkt is. Over het algemeen worden de producten die we rechtstreeks koken, snijden of invriezen (behalve ijs en pizza) minimaal bewerkt voedsel genoemd. Denk bijvoorbeeld aan groente en vlees."

Bij ultrabewerkt voedsel zitten er echt tien tot vijftien bewerkingslagen overheen, vervolgt Seidell. "Ultrabewerkt voedsel heeft eigenlijk als kenmerk: als je het zelf zou willen maken in de keuken, is dat vrijwel onmogelijk door het aantal en het soort ingrediënten."

Bekijk ook

• 

  Embryo kleiner als vrouw veel ultrabewerkt voedsel eet voor en tijdens zwangerschap, effect vergelijkbaar met roken

  • 27-12-2022

3. Wat is er precies ongezond of verslavend aan ultrabewerkt voedsel?

Ultrabewerkt voedsel is vaak ontworpen om het beloningssysteem in ons brein te activeren, legt Seidell uit. "Fabrikanten zijn eindeloos bezig met de juiste verhoudingen, bijvoorbeeld hoeveel zout ze in chocolade met karamel en zeezout moeten doen. Dat heeft ermee te maken dat we een bepaalde combinatie heerlijk vinden, namelijk die van zout, zoet en vet."

Na het eten van zo'n product komt er dopamine vrij: een stofje dat je een fijn gevoel geeft, zegt Seidell. "Dat is de reden dat mensen het moeilijk vinden om ineens heel gezond te eten. Je zou het wel een beetje kunnen vergelijken met een verslaving."

Fabrikanten en supermarkten hebben het mensen bovendien nóg moeilijker gemaakt door deze producten te leggen op plekken waar mensen gevoelig zijn voor impulsieve aankopen, vervolgt Seidell. Bij de kassa bijvoorbeeld.

Bron: Eigen foto

4. Waarom is het überhaupt nodig om dit voedsel zo te maken?

"Omdat het verkoopt natuurlijk." Grote voedingsmiddelenfabrikanten willen zoveel mogelijk verkopen en dat doen ze door hun product zo lekker - en verslavend - mogelijk te maken, legt Seidell uit.

De aandeelhouders van deze bedrijven willen dat hun verkoopccijfers omhoog gaan, omdat zij er op die manier ook veel geld aan verdienen.

"We zitten nu in een systeem waarbij het niet gaat om de gezondheid van de consument, maar om het winstbejag van de levensmiddelenindustrie en zijn aandeelhouders. Die concurreren elkaar helemaal suf."

Bekijk ook

• 

  Geen voedsel uit een fabriek eten, kan dat eigenlijk wel? Journalist Eva probeerde het een maand lang uit

  • 18-09-2023

5. In hoeverre is de beeldvorming over ultrabewerkt voedsel neergezet door 'voedselfreaks'?

De discussie is aangezwengeld door wetenschappers, niet door fitgirls of voedsel-influencers, zegt Seidell. "Wetenschappers hebben aan de bel getrokken toen ze zagen dat mensen massaal wilden stoppen met het consumeren van ongezonde levensmiddelen, maar dat niet konden omdat ze constant werden verleid tot ongezonde keuzes."

Het zijn dus de wetenschappers die de discussie hierover leiden. Seidell ziet juist dat de 'voedselfreaks' vaker ultrabewerkt voedsel aansporen, zoals supplementen. "In bepaalde voedingssupplemementen zitten alleen maar synthetische ingrediënten, daar is niks natuurlijks aan."

6. Waarom mag het worden verkocht, is er wel controle op dit voedsel?

"Er is weinig controle op de mate van verslaving van voedsel, legt Seidel uit. "Wel is er heel veel controle op voedselveiligheid. Dus er wordt heel streng gekeken naar verontreiniging in je voedsel, maar de hoeveelheid suiker, vet en zout wordt helemaal niet gecontroleerd. Er is geen instantie die bijvoorbeeld zegt: deze middelen zijn niet geschikt voor kinderen door het hoge suikergehalte."

Seidell vindt dat er wel zulke instanties zouden moeten komen. "Kijk bijvoorbeeld naar energiedrank. Het heeft geen enkel nut dat 12-jarigen dat drinken door de hoge mate van cafeïne en suiker. Je ziet brugpiepers er constant mee, terwijl het hartstikke slecht voor hun gezondheid is."

Bekijk ook

• 

  Slechte voeding maakt ons ziek, steeds meer zorgen bij wetenschappers: 'Behandel voedselindustrie als tabaksindustrie'

  • 18-09-2023

7. Als dit zo'n gevaar is voor de volksgezondheid, waarom grijpt de overheid dan niet in?

De overheid vindt dat het de verantwoordelijkheid van de consument is, zegt Seidell. "Zij wijzen ons op het Voedingscentrum en de Schijf van Vijf. Als jij je daar als consument niet aan houdt, is dat je eigen schuld."

Maar daar is Seidell het niet mee eens. "Mensen hebben het echt moeilijk door die verleidingen in de supermarkt en door de samenstelling van de producten. Vooral als je kijkt naar kinderen. Zij hebben nog niet het vermogen om de langetermijneffecten af te wegen voor hun gezondheid, terwijl ze constant in de verleiding worden gebracht door kindermarketing, zoals kleurrijke logo's en illustraties."

8. Zou het risico van deze producten niet beter zichtbaar moeten zijn op de verpakking?

Volgens Seidell zou dat wel moeten. "Je hebt nu de Nutri-Score in Nederland. Daarin staat ABCDE in verschillende kleurtjes. Daar wordt niet gekeken naar de mate van bewerking, maar de makers in Frankrijk hebben inmiddels ook een symbool gemaakt voor extra bewerkt voedsel."

Die mate van bewerking, wordt dan aangeduid met een apart zwart randje om de letter heen, legt Seidell uit. "In Nederland wordt dat nieuwe symbool pas in 2024 officieel ingevoerd."

Seidell vindt dat het heel duidelijk op de verpakking moet staan dat het om een ultrabewerkt product gaat. "Neem bijvoorbeeld een ultrabewerkt voedingsmiddel als Nutella. De voorkant van het logo, waar gezonde hazelnoten en granen op staan, komt totaal niet overeen de ingrediëntenlijst aan de achterkant van het logo. Het etiket is dus misleidend. Dat zou je wat mij betreft moeten verbieden."

Bekijk ook

• 

  Waar blijft de 0 procent btw op groente en fruit? Dit is waarom het afschaffen zo lang duurt

  • 22-10-2022