Was Einstein racistisch? 'Iedereen maakt fouten'

De publicatie van het reisdagboek van Albert Einstein uit 1922 zorgt voor ophef. De grote wetenschapper en humanist schrijft over Chinezen als een 'bedrijvig, smerig en stompzinnig volk'.

Einstein schrijft ook over de snelheid waarmee het Chinese volk zich voortplant: "Het zou jammer zijn als de Chinezen daardoor andere rassen in aantal zouden overtreffen. Die gedachte alleen al is onuitsprekelijk somber." Dat de wereldberoemde wetenschapper blijkbaar deze denkbeelden had, wordt niet door iederee 

Peter de Beye

Een grote wetenschapper met racistische vooroordelen, dat hoorden we ook in 2006. Toen werd bekend werd dat de Nederlandse Nobelprijswinnaar Peter de Beye in de jaren '30 Joodse collega's adviseerde hun lidmaatschap van een natuurkundig genootschap op te zeggen. Van De Beye zijn ook enkele antisemitische uitspraken bekend. Volgens het NIOD zijn die gedaan in de persoonlijke sfeer en overstijgen ze het alledaagse antisemitisme in de jaren voor 1933 niet.

De Universiteit Utrecht wilde na die onthullingen af van de naam die ze hun 'De Beye-lab' hadden gegeven, en de universiteit Maastricht stopte met de De Beye-prijs. Natuurkundige, oud minister en schrijver Jan Terlouw werd destijds gevraagd om met een speciale commissie onderzoek te doen naar het verleden van De Beye. "De Beye was een groot wetenschapper, maar niet echt een groot staatsburger. Hij was niet solidair, maar je kunt ook niet precies weten onder welke omstandigheden hij 'Heil Hitler' onder een brief zette. Hij heeft niemand verraden, dat weten we wel."

'Beoordeel het in de tijd'

Terlouw vindt dat je de houding van De Beye in de tijd moet beoordelen. "Ik weet nog heel goed toen ik een klein kind was van voor de oorlog, toen was het doodgewoon dat de taal doorspekt was met antisemitische uitdrukkingen. Het was algemeen taalgebruik." Volgens Terlouw kan je De Beye dan ook een oppurtunist noemen, maar om die reden alleen kun je hem zijn wetenschappelijke lauweren niet afnemen.

Waarom De Beye de dingen deed zoals hij deed blijft ook voor de commissie deels giswerk. "Je kunt nooit meer helemaal terug in die omstandigheden. Ik heb heel erg sterk de indruk gekregen dat hij vooral wetenschapper was en niet bezig was met politiek. Hij was in januari 1940 al weg uit Duitsland, is naar de VS gegaan, en nooit meer terug gekomen."

Over de uitspraken van Einstein in zijn Chinese reisdagboek zegt Terlouw: "Einstein kennen we als een groot wetenschapper en humanist, maar ieder mens maakt fouten. We hebben allemaal vooroordelen en zijn allemaal indoctrineerbaar."