Waarom zijn de adviezen van de Verenigde Naties in oorlogssituaties niet bindend? En andere vragen van jullie beantwoord

De Verenigde Naties spreken zich al decennia uit over internationale conflicten. Ook over de oorlog tussen Israël en Hamas. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie wilden weten over de rol van de VN bij oorlogen.

Hoogleraar Rechten van de Mens aan de Radboud Universiteit Jasper Krommendijk geeft antwoord op jullie vragen.

1. Hoe effectief is de rol van de VN geweest tijdens oorlogen in het verleden?

"De Verenigde Naties (VN) hebben ongeveer 60 vredesoperaties uitgevoerd. Een aantal daarvan waren meer effectief dan andere. Dat heeft onder andere met het mandaat van de VN-missie maar ook de beschikbare mankracht van landen te maken." Er zijn volgens Krommendijk voorbeelden van succes, zoals Namibië (1989-1990), maar ook verschillende mislukkingen. Bijvoorbeeld in Rwanda (1994) en in Srebrenica in voormalig Joegoslavië (1992-1995).

In de Verenigde Naties werken 193 landen met elkaar samen. Een van de belangrijkste taken van de organisatie is het voorkomen van grote conflicten en oorlogen. Wat de VN in het verleden hebben gedaan en nog steeds doen, is bijvoorbeeld toezien op een wapenstilstand tussen landen, vertelt Krommendijk. "Dat doen ze onder andere door blauwhelmen te sturen. Dat zijn militairen die in een VN-vredesmacht dienen. Zij worden ook wel peacekeepers genoemd."

"Ook probeert de VN al in een vroeger stadium te voorkomen dat een conflict escaleert of het kan bemiddelen in conflicten en besprekingen over een staakt het vuren en een vredesovereenkomst faciliteren", legt de hoogleraar uit.

Bekijk ook

• 

  Hoeveel macht heeft de VN in het conflict tussen Israël en Hamas? 'De Veiligheidsraad functioneert niet meer'

  • 30-10-2023

2. Waarom is er nog steeds vetorecht?

Dat is na de Tweede Wereldoorlog ingesteld met het idee dat de vijf grootmachten van toen niet worden ondergegraven door andere lidstaten, zegt Krommendijk. "Dus er is voor gekozen om die belangrijker te maken dan de andere landen."

Een risico van het afschaffen van het vetorecht, is volgens hem dat het draagvlak voor de VN bij de (militaire) grootmachten dan geheel afwezig is. "En daarmee mogelijk ook de verantwoordelijkheid die zij voelen om vrede en veiligheid te bewerkstelligen via een organisatie zoals de VN." Krommendijk wijst er op dat er op veel minder beladen terreinen wel degelijk besluiten (kunnen) worden genomen. Het is dus ook zeker niet zo dat de Veiligheidsraad geheel machteloos is.

"Maar er is al decennia terecht discussie over deze gang van zaken. Daarbij vragen mensen zich af: moet je überhaupt wel willen werken met een veto? En ja zo, zijn de Verenigde Staten, China, Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk dan nog steeds de aangewezen grootmachten? Sommige mensen vinden dat India, Brazilië of Duitsland veel meer voor de hand liggen en een betere afspiegeling vormen van de huidige wereldorde. Daar is veel discussie over."

3. Welke rol heeft de secretaris-generaal?

"Dat is de grote baas en het gezicht van de VN. De voornaamste taak van de secretaris-generaal is dat de organisatie goed functioneert", zegt Krommendijk.

Maar een secretaris-generaal heeft beperkte formele bevoegdheden om dingen in gang te zetten, weet de hoogleraar. "Hij of zij kan zich wel uitspreken. Ook kan de secretaris-generaal op verzoek van partijen of bijvoorbeeld de Algemene Vergadering of Veiligheidsraad een bemiddelende rol vervullen. Maar uiteindelijk vindt de voornaamste besluitvorming over vrede en veiligheid plaats in de VN-Veiligheidsraad."

Bron: Jasper Krommendijk

4. Waarom zijn de adviezen van de Verenigde Naties in oorlogssituaties niet bindend?

De Verenigde Naties hebben een aantal belangrijke hoofdorganen: de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad, de Economische en Sociale Raad, het Internationaal Gerechtshof en het Secretariaat. "De resoluties en adviezen van de Veiligheidsraad zijn juridisch bindend. Bij de Algemene Vergadering is dat niet zo", zegt Krommendijk.

Maar de Veiligheidsraad kan wereldleiders natuurlijk niet dwingen, benadrukt hij. "De VN heeft geen leger of politiemacht tot zijn beschikking. De Veiligheidsraad kan oproepen tot een staakt het vuren of vredesonderhandelingen. Maar wanneer Hamas of Israël zich niet houdt aan een resolutie, dan kunnen ze niet gedwongen worden."

"De Veiligheidsraad kan natuurlijk wel een interventie autoriseren, zoals ze in het verleden ook heeft gedaan. Zoals de interventie in Afghanistan, die is destijds door een resolutie van de Veiligheidsraad goedgekeurd", geeft de hoogleraar als voorbeeld.

5. Neemt de invloed van de VN af?

Volgens Krommendijk zou het kunnen dat de invloed van de Verenigde Naties de afgelopen 20 jaar is afgenomen. Dat heeft te maken met de huidige wereldorde, denkt hij. "In de jaren 90, na de val van de Berlijnse Muur, was er veel optimisme. Er was een groei van democratieën, steun voor mensenrechten en steun voor een wereld waarin er veel samenwerking is. Maar de laatste 20 jaar zie je dat er minder steun is voor internationale organisaties zoals de VN."

"Een belangrijke reden hiervoor is de interventie van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in Irak 20 jaar geleden zonder toestemming van de Veiligheidsraad", zegt hij. "Dat gaat in tegen het internationaal recht. Dat komt nu als een boemerang terug, want Rusland kan dit als argument gebruiken om hun belangen voor te laten gaan."

Bekijk ook

• 

  Wanneer is iets een oorlogsmisdaad en moet iedereen zich houden aan oorlogsrecht? En andere vragen beantwoord

  • 15-10-2023