Bij 'victim blaming' krijgen niet de daders maar juist de slachtoffers de schuld. De schade bij die slachtoffers is groot, terwijl het vaak niet eens bewust is. "En ook niet altijd lullig of pijnlijk bedoeld."

Als casemanager bij Slachtofferhulp Nederland begeleidt Sandra Ruiter veel slachtoffers. "Victim blaming is aan de orde van de dag. Het is de dagelijkse realiteit voor zedenslachtoffers", vertelt ze. "Wat je tegen ze moet zeggen, is ook moeilijk."

'Bedreigd wereldbeeld'

Pijnlijk, maar ook logisch dat we het doen, legt onderzoeker Alice Bosma van Tilburg University uit. "We proberen dingen in dagelijks leven te begrijpen, zodat we het kunnen plaatsen", zegt Bosma. "Mensen reageren hard, omdat ze zichzelf willen beschermen. Je eigen wereldbeeld wordt bedreigd als het iedereen kan overkomen."

Als voorbeeld noemt ze de reacties op de mishandeling van Jaimie Vaes door rapper Lil' Kleine waar veel reacties op loskwamen op social media. Mensen vragen zich hardop af waarom Vaes nog niet was vertrokken na het vorige incident. "Als jij gelooft dat jij wel zou zijn vertrokken, maakt dat je wereldbeeld veiliger."

Victim blaming in de rechtszaal

Casemanager Ruiter ziet victim blaming ook in de rechtszaal, als een verdachte van bijvoorbeeld een zedenmisdrijf moet voorkomen. Slachtoffers worden door een advocaat dan aangesproken waarom ze niet direct aangifte hebben gedaan. "Maar daar moet over nagedacht worden. Voordat je naar de politie stapt ben je veel verder, soms jaren."

Er zijn volgens Ruiter veel redenen waarom mensen niet direct naar de politie stappen. "Je moet erkennen dat je slachtoffer bent. Dat is wat je bij BOOS ook zag, het meisje dat vroeg of ze het verkrachting mocht noemen." Tegen slachtoffers zegt Ruiter daarom ook dat ze uit de zaal weg kunnen als ze het niet meer willen horen.

Impact

Onderzoeker Bosma bestudeerde ook reacties op slachtoffers op social media. De meeste reacties, zo'n 80 procent, zijn positief. "Maar die overige 20 procent kunnen een slachtoffer heel erg beschadigen", stelt ze. "Waarom ben je met hem meegegaan? De impact is met zulke opmerkingen heel erg groot."

Ze voelen zich opnieuw slachtoffers geworden. Het kan er ook voor zorgen dat andere slachtoffers niet naar buiten durven te treden, uit angst en schaamte. Slachtofferhulp Nederland vraagt in een campagne op de Europese Dag van het Slachtoffer ook opnieuw aandacht voor victim blaming.

'Zeg niets, maar luister'

Toch signaleert onderzoeker Bosma wel een kentering. "Er is een evolutie gaande", vertelt ze. "Eerst was het 'niet klagen maar dragen'. Iets overkwam je, en je moest er mee leren leven. Dat oordelende is nu opgeschoven dat je ruimte laat en kijkt naar wat iemand nodig heeft." Bosma denkt dat we aan het begin staan van die verandering.

Als je wilt reageren op een slachtoffer, hebben beide experts een advies: oordeel niet. "Zeg niets, luister", zegt casemanager Ruiter. "Het maakt niet uit of je in je bikini door het Vondelpark fietste midden in de nacht. Als mensen wat overkomt, heeft niemand daar om gevraagd."

Inwoners van Hellevoetsluis en omgeving ruiken al 1,5 jaar lang wiet als ze de deur uitlopen, of de ramen open hebben. Dat komt door een fabriek voor staatswiet. Ze zijn het zat, maar er lijkt geen verandering in te komen.

Voor het experiment met staatswiet staat in Hellevoetsluis een legale wietfabriek. Een nare bijkomstigheid: een heftige wietgeur. Inwoners trekken al tijden aan de bel, maar tot nu toe met weinig resultaat. "Wij zijn gewoon slachtoffer van een experiment."

'Hoesten, hoofdpijn, prikkende ogen'

Staat de wind goed, dan kunnen Hellevoetsluisers Cora van Mook en Nettie van der Sar even rustig door de neus ademen. Maar dat is de rest van de tijd wel anders. En staat de wind gunstig voor hen, 'dan zijn er ongetwijfeld andere mensen in de omgeving die last ervaren', vertellen ze.

Al 1,5 jaar hebben ze te maken met de stank, en dat heeft invloed. "'s Nachts als je je raam open hebt, dan heb je een hele droge keel en hoest je raar, je ogen kunnen prikken. Er zijn ook mensen die er echt migraineaanvallen van hebben", vertelt Cora. "Het lijkt op de geur die je weleens op straat ruikt maar dan een stuk zwaarder en penetranter."

Veel meldingen

Ze zijn niet de enigen die last hebben van de stank. "Er wordt ook gemeld vanuit Oostvoorne, Rockanje en Brielle, dus niet alleen vanuit ons", vertelt Wil van Barendrecht die naast de kas woont.

"Op dit moment liggen er 1.338 meldingen bij de DCMR", weet Wil. Dat is de Milieudienst Rijnmond die het bedrijf op geuroverlast controleert.

Wel aandacht, geen actie

Daarnaast zijn de inwoners al op verschillende plekken geweest om iets aan de stank te doen. "Bij de gemeente, in de rechtbank." Maar tot nu toe met weinig resultaat.

Wil vertelt: "De aandacht van de gemeente hebben we wel, maar er gebeurt niks omdat die zich verschuilen achter allerlei ingewikkelde procedures, zoals onder dwangsom bepaalde maatwerkbesluiten. En daar hebben ze iedere keer lange termijnen voor, die elke keer totdat het uiterste worden gerekt voordat er eindelijk weer eens actie ondernomen wordt."

Vaststellen normeringen

Het enige wat er voorlopig op zit voor de inwoners, is afwachten. "Op dit moment worden bepaalde normeringen vastgesteld, waaronder de geuroverlast moet blijven. Want er zijn nog niet echt meetinstrumenten ontwikkeld om nou precies te kunnen aantonen wanneer de geuroverlast boven een bepaalde norm uitkomt."

Maar ook als die normering rond is, is het afwachten hoe er vanuit het bedrijf wordt gereageerd. "Tot nu toe verdedigt het bedrijf zich met: 'We zijn nog bezig met maatregelen te nemen, met koolstoffilters neer te zetten en allerlei andere dingen te doen. Dat heeft tijd nodig voordat wij dat allemaal ingeregeld hebben.'"

Geen verandering

"We zijn bezig vanaf augustus 2023 en zitten nog steeds in dezelfde stank", zegt Wil ontzet. "Het blijft maar."

En een nieuwe plek zoeken om te wonen, dat zit er volgens de omwonenden ook niet in. Zelfs al zouden ze dat willen. "Je kan geen kant op, want je huis is gewoon veel minder waard."

Langzamer dan gewenst

Gemeente Voorne aan Zee, waar Hellevoetsluis onder valt, vertelt in een schriftelijke reactie dat ze de zorgen van de omwonenden goed begrijpen en dat ze het belangrijk vinden dat de overlast zo snel mogelijk stopt. "De zorg van onze inwoners staat voorop en daar zetten we ons voor in. Wij voelen ons niet verantwoordelijk voor de productie van wiet ten behoeve van het experiment, iets wat we ook meerdere keren aan Den Haag hebben laten weten."

Daarbij laten ze weten dat er voor de overlast een juridische procedure loopt. "Vanwege wet- en regelgeving en de duur van juridische procedures gaat dat langzamer dan gewenst. Dit komt omdat er in eerste aanleg nauwelijks regelgeving was voor juridische handhaving op geuroverlast."

Inspecteurs aanwezig

"We zijn voor de handhaving ten aanzien van geuroverlast niet gebonden aan landelijke regelgeving voor het Wietexperiment", gaat het statement verder. "Er zijn wettelijke eisen en termijnen waar we ons als gemeente aan moeten houden. Zo zijn wij verantwoordelijk voor de handhaving op de milieuwetgeving."

Volgens de gemeente zijn inspecteurs van DCMR Milieudienst Rijnmond regelmatig aanwezig om vast te stellen of sprake is van geuroverlast. "Dit doen zij zowel op basis van meldingen van inwoners als op eigen initiatief. Bij overtredingen wordt hierop gehandhaafd."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.