radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Verkrachting en seksueel geweld als wapen in de oorlog in Oekraïne: 'Komt in alle conflicten voor'

Verkrachting en seksueel geweld als wapen in de oorlog in Oekraïne: 'Komt in alle conflicten voor'
Mensen begraven in Boetsja
Bron: EPA

Er komen steeds meer verhalen naar buiten over seksueel geweld van het Russische leger in Oekraïne. Verkrachtingen worden vaak ingezet als oorlogswapen. "In alle conflicten zie je in meer of mindere mate seksueel geweld", zegt professor Heleen Touquet. 

De verhalen van slachtoffers over Russisch soldaten die moorden, verkrachten en seksueel geweld gebruikt hangen van gruwelijken aan elkaar. Lichamen van vrouwen en kinderen worden naakt gevonden en geslachtsdelen van levenloze lichamen zijn verminkt. Onder andere Human Rights Watch documenteert verhalen van slachtoffers. Nu veel gebieden, bijvoorbeeld rondom Kiev, weer verlaten zijn wordt de schaal van het geweld steeds duidelijker.

Problematiek in beeld krijgen

Afgelopen weekend hoorden we de verhalen uit Boetsja, en het Britse ITV tekende ook verhalen op van moorden en verkrachtingen uit de plaats Ivankiv, vlakbij Kiev. Kateryna Cherepakha van La Strada Ukraine probeert de grootte van de problematiek in kaart te brengen en helpt vrouwen en kinderen ook bij traumaverwerking.

Er zijn nog een beperkt aantal meldingen bij haar binnengekomen, zei Cherepakha gisteren. "We hebben nu 4 casussen met 6 slachtoffers, vrouwen en kinderen. Maar er is meer informatie over meer casussen." En veel zaken zijn ook nog niet gedocumenteerd. Haar verwachting is dat er veel meer zaken naar boven gaan komen. Maar ook dat er veel gevallen nooit gerapporteerd zullen worden, omdat veel vrouwen en kinderen na seksueel geweld ook zijn geëxecuteerd. Cherepakha vindt het erg moeilijk om de situatie van deze vrouwen, mannen en kinderen te beschrijven, gezien de gruwelijkheden.

Bekijk ook

Meer veroordelingen

Seksueel geweld in de oorlog komt vrijwel in elk oorlogsconflict voor, vertelt Heleen Touquet, professor Sociale Wetenschappen en doet onderzoek naar slachtoffers van conflict-gerelateerd seksueel geweld. "Nu is er meer openheid over en er is meer actie om er iets aan te doen, maar het komt heel veel voor", zegt Touquet. Seksueel geweld in de oorlog is opgenomen in het internationaal recht.

"Door het Joegoslavië-tribunaal, door het Rwanda-tribunaal en door het internationaal strafhof zijn er zaken gekomen over seksueel geweld in conflicten en dat mensen daarvoor zijn veroordeeld. Voor de jaren 90 was dat niet zo. Maar als je nu ziet wat er weer allemaal gebeurt is het de vraag of er door veroordelingen ook een afname is van seksueel geweld als wapen."

Tweede Wereldoorlog

Meer dan vroeger worden daders veroordeeld. "Je ziet bijvoorbeeld in Bosnië ook dat mensen individueel worden veroordeeld voor seksueel geweld. Dat ze bijvoorbeeld een schadevergoeding moeten betalen aan slachtoffers, die ze niet kunnen betalen omdat ze arm zijn."

"Maar dit is wel heel anders dan bijvoorbeeld in de Tweede Oorlog, waarbij het Rode Leger door Berlijn trok en heel veel vrouwen heeft verkracht, en daar zijn nauwelijks rechtszaken van gekomen. Veel van die vrouwen hebben gezwegen tot ze hoogbejaard waren. Het kunnen praten erover is heel belangrijk om te kunnen bewijzen wat er is gebeurd. Daarom is het ook zo belangrijk dat we er allemaal over moeten kunnen praten en er goed naar kunnen luisteren om in kaart te brengen wat er gebeurt."

Gewelddadige cultuur Russisch leger

Nu heeft het Russische leger überhaupt al de bijzondere aandacht van Touquet. Want daar vinden relatief heel gewelddadige ontgroeningen voor nieuwe militairen plaats. "Daarbij gaat ook seksueel geweld gepaard. Sommige rekruten sterven daar zelfs aan. Dat komt dan naar buiten omdat moeders dat verhaal vertellen en een klacht indienen, daarom is het bekend. Het is heel extreem daar."

Bij het Amerikaanse leger gebeurt het ook, vertelt Touquet. "Maar dat is denk ik iets minder extreem en omdat het democratischer is komen dat soort verhalen daar sneller naar buiten komen." Er is geen een op een relatie met wat er nu gebeurt, zegt ze.

Bekijk ook

Macht over iemand hebben

"Maar je kunt je je voorstellen dat als je in zo'n gewelddadige cultuur terechtkomt, waarin seksueel geweld genormaliseerd wordt, dat het normaal gevonden wordt dat je dat gebruikt om macht te krijgen over iemand anders. Dat dan ook gevolgen heeft buiten het leger."

Daarnaast gaan er 'altijd allerlei normen van mannelijkheid mee gepaard', zegt Touquet. "Je hebt bijvoorbeeld 'getoond dat je een man bent'. Dat je baas bent, je hebt een vrouw overmeesterd, hebt macht over haar. En als het tussen twee mannen gaat, heb je een man 'overmeesterd'. Bij iemand neerschieten is dat minder het geval. Ik denk dat er vroeger wel werd gedacht: er zijn een paar rotte appels. Maar als je ziet dat het op dergelijke systematische manieren gebeurt en ook in veel verschillende conflicten, dan moet je ervan uitgaan dat het een strategie is."

Niet willekeurig

Er zit ook wel degelijk een idee achter seksueel geweld als oorlogswapen. En is er ook een belangrijk verschil tussen seksueel geweld of iemand vermoorden, stelt de Vlaamse professor.

"Ik denk dat er een verschil is. Als je een iemand dood, volgt een proces van rouw. Waarbij mensen bij elkaar komen. Maar een verkrachting gaat gepaard met heel stigma en schaamte, dat slaat een gemeenschap uit elkaar. "Het is een vaak gebruikte strategie om mensen te dehumaniseren of te vernederen. Het is een wapen waarmee je mensen traumatiseert en waarmee je hele gebieden leeg kunt krijgen. Want mensen vluchten natuurlijk weg als het gebeurd is. Een heel effectieve strategie."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Rozemarijn heeft alleen bachelordiploma en daarom geen recht op compensatie, net als 20.000 andere studenten uit 'pechgeneratie'

Rozemarijn heeft alleen bachelordiploma en daarom geen recht op compensatie, net als 20.000 andere studenten uit 'pechgeneratie'
Oud-student Rozemarijn heeft geen recht op een studievoucher
Bron: Eigen foto

Zo’n 20.000 oud-studenten lopen de studievoucher van ruim 2.000 euro mis omdat het behalen van alleen een universitaire bachelor volgens de overheid niet als een volledig diploma telt. "Als ik dat had geweten, had ik andere keuzes gemaakt."

Voor het behalen van een 'volledig universitair diploma' moeten studenten volgens DUO zowel een bachelor als masteropleiding hebben afgerond. Alleen de universitaire studenten die aan deze eis voldoen, komen in aanmerking voor de studievoucher: een compensatie van 2.097 euro voor het niet optimaal kunnen profiteren van de investeringen in het hoger onderwijs.

'Ik schrok'

De regel zorgt voor grote frustratie onder studenten die hier niet aan voldoen, zo ook bij de 25-jarige oud-student Rozemarijn Gierkink. Op een informatiesite dacht zij eerder te lezen dat ze recht had op een studievoucher, maar toen ze via DUO inlogde bleek dit anders te zijn. "Ik zag toen dat het bedrag niet van mijn schuld afgehaald was. Ik schrok, want dit kostte me toch weer 2.000 euro."

"Ik heb tussen 2017 en 2023 een wo-bachelor Kunsten, Cultuur en Media gestudeerd in Groningen en geen aanvullende beurs gehad. Toch krijg ik niets terug."

Studievoucher ter compensatie

Wat bleek nou? Rozemarijn voldoet maar aan twee voorwaarden voor de voucher. En om in aanmerking te komen voor de studievoucher moeten studenten aan de volgende drie voorwaarden voldoen: nog nooit eerder een voucher hebben ontvangen, tussen september 2015 en augustus 2019 zijn begonnen met de studie, én zowel een bachelor als master of een hbo-opleiding binnen 10 jaar hebben afgerond.

Pas wanneer een student aan alle drie de voorwaarden voldoet, komt hij of zij in aanmerking voor de compensatie. Dit jaar is de tegemoetkoming voor de voucher 2.097,08 euro, dit bedrag wordt verrekend met de huidige studieschuld.

Bekijk ook

'Als ik dit had geweten'

Voor Rozemarijn was een master doen destijds geen optie. "Ik heb 6 jaar gedaan over een 3-jarige opleiding en niemand die toen zei: 'misschien moet je doorgaan met studeren, want een wo-bachelor is niet genoeg voor een geldbedrag in de toekomst.' Dat maakt het extra zuur."

Met de kennis van nu had Rozemarijn andere keuzes gemaakt, vertelt ze. "Ik heb bestuursjaren gedaan en daardoor vertraging opgelopen. Als ik dit allemaal had geweten, had ik misschien mijn studie sneller afgerond of meteen een master gedaan."

Schande

Voorzitter van de Landelijke studentenvakbond (LSVb), Abdelkader Karbache hoort verhalen als die van Rozemarijn dagelijks. "Het gaat om zo'n 20.000 oud-studenten die dus geen recht hebben op deze voucher, omdat de overheid alleen een wo-bachelor niet als volledige opleiding ziet."

"Dat is problematisch, omdat juist deze groep vaak vanwege financiële redenen geen master meer kan doen," zegt Karbache. "Zij ronden zo snel mogelijk hun bachelor af en gaan met dat papiertje bijdragen aan de maatschappij door te werken. Dat juist zij financieel gestraft worden door de voucher niet te ontvangen, vind ik een schande."

Bekijk ook

Afspraken herzien

Bij de invoering van het leenstelsel in 2015 is besloten dat alleen een combinatie van een bachelor- en masterdiploma als volledige opleiding geldt. Hoewel DUO destijds studenten hierover heeft geïnformeerd, merkt LSVb-voorzitter Karbache dat veel studenten daar niets van weten.

"De informatievoorziening is gebrekkig, waardoor studenten niet weten waar ze aan toe zijn", merkt hij op. "Het is tijd om de afbakening opnieuw te bekijken en ook wo-bachelorstudenten te compenseren."

'Niemand snapt er nog iets van'

Maar, onderwijsminister Bruins stelt dat het herzien van de regels niet wenselijk is omdat dit de stabiliteit van het overheidsbeleid zou ondermijnen.

Karbache reageert met een lach bij het woord 'stabiel'. "De spelregels veranderen telkens opnieuw. Eerst was de studievoucher een certificaat, nu is het een geldbedrag. De overheid moet stoppen met het bedenken van nieuwe regels, want niemand snapt er nog iets van."

Bekijk ook

Juridische stappen

Volgens de LSVb is dit de zoveelste trap na aan de pechgeneratie. "Wij overwegen inmiddels juridische stappen om de studievoucher ook voor wo-bachelor studenten uit te laten betalen", laat voorzitter Karbache weten.

"Het gaat om een bedrag van ruim 2.000 euro, dat willen en kunnen zij niet missen. En daarnaast zorgt dit opnieuw voor een vertrouwensbreuk tussen studenten en de overheid die niet zomaar is opgelost."

'Toch gun ik het anderen'

Of Rozemarijn ooit nog gecompenseerd wordt voor haar studielening, blijft voorlopig een mysterie. Wel gunt ze anderen de compensatie én een basisbeurs.

"Ik ben blij voor mijn broertje, die nu wel een basisbeurs krijgt. Maar het voelt heel cru. Geef ons dan échte compensatie. Dat is het gevoel dat blijft hangen", zegt ze tot slot.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dit is alles wat we tot nu toe weten over de kunstroof in het Drents Museum

Waar is de helm? Die vraag houdt iedereen bezig na de kunstroof van afgelopen weekend, waarbij Roemeense archeologische schatten uit het Drents Museum in Assen zijn gestolen. Ook kunstdetective Arthur Brand volgt de Drentse kunstroof op de voet.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant