meer NPO start

Verkrachting en seksueel geweld als wapen in de oorlog in Oekraïne: 'Komt in alle conflicten voor'

Verkrachting en seksueel geweld als wapen in de oorlog in Oekraïne: 'Komt in alle conflicten voor'
Mensen begraven in Boetsja
Bron: EPA

Er komen steeds meer verhalen naar buiten over seksueel geweld van het Russische leger in Oekraïne. Verkrachtingen worden vaak ingezet als oorlogswapen. "In alle conflicten zie je in meer of mindere mate seksueel geweld", zegt professor Heleen Touquet. 

De verhalen van slachtoffers over Russisch soldaten die moorden, verkrachten en seksueel geweld gebruikt hangen van gruwelijken aan elkaar. Lichamen van vrouwen en kinderen worden naakt gevonden en geslachtsdelen van levenloze lichamen zijn verminkt. Onder andere Human Rights Watch documenteert verhalen van slachtoffers. Nu veel gebieden, bijvoorbeeld rondom Kiev, weer verlaten zijn wordt de schaal van het geweld steeds duidelijker.

Problematiek in beeld krijgen

Afgelopen weekend hoorden we de verhalen uit Boetsja, en het Britse ITV tekende ook verhalen op van moorden en verkrachtingen uit de plaats Ivankiv, vlakbij Kiev. Kateryna Cherepakha van La Strada Ukraine probeert de grootte van de problematiek in kaart te brengen en helpt vrouwen en kinderen ook bij traumaverwerking.

Er zijn nog een beperkt aantal meldingen bij haar binnengekomen, zei Cherepakha gisteren. "We hebben nu 4 casussen met 6 slachtoffers, vrouwen en kinderen. Maar er is meer informatie over meer casussen." En veel zaken zijn ook nog niet gedocumenteerd. Haar verwachting is dat er veel meer zaken naar boven gaan komen. Maar ook dat er veel gevallen nooit gerapporteerd zullen worden, omdat veel vrouwen en kinderen na seksueel geweld ook zijn geëxecuteerd. Cherepakha vindt het erg moeilijk om de situatie van deze vrouwen, mannen en kinderen te beschrijven, gezien de gruwelijkheden.

Bekijk ook

Meer veroordelingen

Seksueel geweld in de oorlog komt vrijwel in elk oorlogsconflict voor, vertelt Heleen Touquet, professor Sociale Wetenschappen en doet onderzoek naar slachtoffers van conflict-gerelateerd seksueel geweld. "Nu is er meer openheid over en er is meer actie om er iets aan te doen, maar het komt heel veel voor", zegt Touquet. Seksueel geweld in de oorlog is opgenomen in het internationaal recht.

"Door het Joegoslavië-tribunaal, door het Rwanda-tribunaal en door het internationaal strafhof zijn er zaken gekomen over seksueel geweld in conflicten en dat mensen daarvoor zijn veroordeeld. Voor de jaren 90 was dat niet zo. Maar als je nu ziet wat er weer allemaal gebeurt is het de vraag of er door veroordelingen ook een afname is van seksueel geweld als wapen."

Tweede Wereldoorlog

Meer dan vroeger worden daders veroordeeld. "Je ziet bijvoorbeeld in Bosnië ook dat mensen individueel worden veroordeeld voor seksueel geweld. Dat ze bijvoorbeeld een schadevergoeding moeten betalen aan slachtoffers, die ze niet kunnen betalen omdat ze arm zijn."

"Maar dit is wel heel anders dan bijvoorbeeld in de Tweede Oorlog, waarbij het Rode Leger door Berlijn trok en heel veel vrouwen heeft verkracht, en daar zijn nauwelijks rechtszaken van gekomen. Veel van die vrouwen hebben gezwegen tot ze hoogbejaard waren. Het kunnen praten erover is heel belangrijk om te kunnen bewijzen wat er is gebeurd. Daarom is het ook zo belangrijk dat we er allemaal over moeten kunnen praten en er goed naar kunnen luisteren om in kaart te brengen wat er gebeurt."

Gewelddadige cultuur Russisch leger

Nu heeft het Russische leger überhaupt al de bijzondere aandacht van Touquet. Want daar vinden relatief heel gewelddadige ontgroeningen voor nieuwe militairen plaats. "Daarbij gaat ook seksueel geweld gepaard. Sommige rekruten sterven daar zelfs aan. Dat komt dan naar buiten omdat moeders dat verhaal vertellen en een klacht indienen, daarom is het bekend. Het is heel extreem daar."

Bij het Amerikaanse leger gebeurt het ook, vertelt Touquet. "Maar dat is denk ik iets minder extreem en omdat het democratischer is komen dat soort verhalen daar sneller naar buiten komen." Er is geen een op een relatie met wat er nu gebeurt, zegt ze.

Bekijk ook

Macht over iemand hebben

"Maar je kunt je je voorstellen dat als je in zo'n gewelddadige cultuur terechtkomt, waarin seksueel geweld genormaliseerd wordt, dat het normaal gevonden wordt dat je dat gebruikt om macht te krijgen over iemand anders. Dat dan ook gevolgen heeft buiten het leger."

Daarnaast gaan er 'altijd allerlei normen van mannelijkheid mee gepaard', zegt Touquet. "Je hebt bijvoorbeeld 'getoond dat je een man bent'. Dat je baas bent, je hebt een vrouw overmeesterd, hebt macht over haar. En als het tussen twee mannen gaat, heb je een man 'overmeesterd'. Bij iemand neerschieten is dat minder het geval. Ik denk dat er vroeger wel werd gedacht: er zijn een paar rotte appels. Maar als je ziet dat het op dergelijke systematische manieren gebeurt en ook in veel verschillende conflicten, dan moet je ervan uitgaan dat het een strategie is."

Niet willekeurig

Er zit ook wel degelijk een idee achter seksueel geweld als oorlogswapen. En is er ook een belangrijk verschil tussen seksueel geweld of iemand vermoorden, stelt de Vlaamse professor.

"Ik denk dat er een verschil is. Als je een iemand dood, volgt een proces van rouw. Waarbij mensen bij elkaar komen. Maar een verkrachting gaat gepaard met heel stigma en schaamte, dat slaat een gemeenschap uit elkaar. "Het is een vaak gebruikte strategie om mensen te dehumaniseren of te vernederen. Het is een wapen waarmee je mensen traumatiseert en waarmee je hele gebieden leeg kunt krijgen. Want mensen vluchten natuurlijk weg als het gebeurd is. Een heel effectieve strategie."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Waarom er nog steeds veel geweld in de voetbalwereld is

Intimidatie en bedreigingen van de eigen supporters: in de voetbalwereld komt dat nog steeds voor. Uit onderzoek van Trouw blijkt zelfs dat bij zeker zes voetbalclubs bestuurders hier last van hebben. Sommigen stapten zelfs op.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Weg van WhatsApp en dan: Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij

Weg van WhatsApp en dan: Signal, Telegram? De voor- en nadelen van alternatieve berichtenapps op een rij
Berichtendiensten Telegram, WhatsApp en Signal
Bron: ANP

WhatsApp is al jaren de populairste berichtenapp in Nederland. Maar de app staat nu ineens behoorlijk ter discussie. Steeds meer mensen twijfelen over het gebruik ervan. Maar wat ga je dan gebruiken? En hoe weet je of je dan de juiste keuze maakt?

"Als je WhatsApp gebruikt, blijf je bijdragen aan de data-infrastructuur van big tech. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt ook afstand van de invloed van tech-miljonairs", zegt directeur Marleen Stikker van Waag Futurelab en De Digitale Stad (DDS), een van de eerste online gemeenschappen ter wereld.

Gebrek aan factchecking

Volgens Stikker is een van de redenen waarom mensen WhatsApp verlaten de invloed van Meta, het bedrijf achter WhatsApp, Facebook en Instagram. "Zuckerberg heeft vanaf het begin laten zien weinig respect te hebben voor privacy en gebruikersrechten", zegt ze. "Toen hij merkte hoeveel persoonlijke data hij in handen kreeg, was zijn reactie: 'dumb fucks'. En bij het Cambridge Analytica-schandaal rond brexit werd die data zelfs gebruikt voor politieke manipulatie."

Ook het gebrek aan factchecking op Facebook en Instagram - ook van Meta - speelt mee, vertelt Stikker. "Zuckerberg heeft aangekondigd dat hij daar in Amerika mee stopt en dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt dus afstand van de invloed van tech-miljonairs die in het gevlei willen komen van Trump."

Signal als alternatief

WhatsApp versleutelt berichten, maar verzamelt nog steeds metadata. "Ze kunnen niet zien wat je zegt, maar wel veel andere informatie verzamelen", legt Stikker uit. "Denk aan je contactenlijst, met wie en hoe vaak je communiceert en vanaf welke apparaten. Die metadata wordt bijgehouden en verhandeld."

Daarom zoeken veel mensen een alternatief, en Signal is daarbij favoriet. Volgens de Consumentenbond is het momenteel de meest gedownloade berichtenapp en de beste keuze voor wie privacy belangrijk vindt.

info

Vragen in de chat

Dit artikel is geschreven omdat er in onze chat veel vragen kwamen over het gebruik van WhatsApp en het overstappen op alternatieve berichtenapps, zoals Signal.

Bekijk ook

Hoe veilig is Signal?

Signal werkt bijna hetzelfde als WhatsApp. "Je installeert de app, koppelt je telefoonnummer en ziet direct welke contacten ook Signal gebruiken", staat op de website van de Consumentenbond. "Je kunt berichten sturen, bellen, foto's delen en groepschats starten."

Toch is er een belangrijk verschil: Signal bewaart geen gegevens over gebruikers. "Het grote voordeel is dat Signal geen metadata bijhoudt", zegt hoogleraar nieuwe media en digitale cultuur Richard Rogers. "Bij WhatsApp en Telegram moet je extra stappen nemen om je chats te beveiligen. Bij Signal is dat standaard ingeschakeld."

Geen commercieel bedrijf

Signal is geen commercieel bedrijf, maar een stichting. "Het is ooit opgezet door hacker-activisten", vertelt Rogers. "Ook de voormalige CEO van WhatsApp was erbij betrokken, maar Signal heeft altijd vastgehouden aan zijn non-profitmissie."

De stichting wordt geleid door Meredith Whittaker, een voorvechter van online privacy. "Dat betekent dat er geen commerciële aandeelhouders zijn die winst willen maken op jouw data", legt Stikker uit. "Signal is een zeldzaam voorbeeld van een techbedrijf dat niet draait om geld, maar om privacy."

info

Functies van Signal

  • Signal en WhatsApp bieden vergelijkbare manieren om te communiceren. Je kunt gesproken berichten versturen, korte video's opnemen met de selfiecamera en live bellen of videobellen via het telefoonsymbool in de app.
  • Met Signal kun je eenvoudig een Tikkie-betaalverzoek versturen. In plaats van te kiezen voor 'Deel via WhatsApp', druk je op het pijltje omhoog en selecteer je Signal als verzendoptie.
  • Een handige functie van Signal is dat je berichten kunt laten verdwijnen na een bepaalde tijd. Binnen elk gesprek kun je via het stopwatch-icoon instellen hoe lang een bericht zichtbaar blijft.
  • Wil je een bericht direct verwijderen? Dat kan zowel bij jezelf als bij de ontvanger(s) door het bericht ingedrukt te houden en op de verwijderknop te klikken
  • Ook voor foto's en video's biedt Signal extra privacy. Je kunt instellen dat een afbeelding of video slechts één keer bekeken kan worden. Dit doe je door, voordat je het bestand verstuurt, op het incognito-pictogram (het gezichtsmaskertje) te klikken. Dit verandert dan in '1x', waarna het bestand na openen direct verdwijnt.
  • Wil je langere berichten typen? Dan is de desktopversie van Signal handig. Je koppelt deze eenvoudig aan je telefoon door een QR-code te scannen.

Bron: de Consumentenbond

Slechte moderatie op Telegram

Telegram wordt ook vaak genoemd als alternatief, maar heeft een minder goede reputatie. "Het wordt bijvoorbeeld veel gebruikt door extremistische groepen, omdat de moderatie zwak is", zegt Rogers. "Signal wordt juist veel gebruikt door journalisten en mensenrechtenorganisaties vanwege de sterke beveiliging."

"Bij WhatsApp en Telegram moet je zelf extra beveiliging inschakelen, terwijl Signal standaard alles goed regelt." Maar volgens Rogers is Signal minder geschikt voor grote groepen. "Bij WhatsApp en Telegram kunnen groepschats honderden mensen bevatten, bij Signal ligt die grens lager."

Bekijk ook

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Volgens Stikker zijn er verschillende redenen waarom mensen overstappen naar Signal. "De meest principiële gebruikers zitten er al langer. Andere mensen vonden het eerst te ingewikkeld, maar willen nu bijdragen aan alternatieven."

Een groeiende groep maakt de overstap niet per se uit gemak, maar omdat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelen. "Als werkgevers, universiteiten of vriendengroepen Signal als norm gaan zien, volgen anderen vanzelf. We zitten nu in een transitie."

Rol van de overheid

Volgens haar is het niet alleen een persoonlijke keuze, maar ook een collectieve. "Als Europa en Nederland willen we niet afhankelijk zijn van grote techbedrijven. Door WhatsApp te verlaten en alternatieven te steunen, verander je het speelveld. Blijf je, dan blijft big tech bepalen hoe we communiceren."

De overheid kan een belangrijke rol spelen in de overstap naar privacyvriendelijke alternatieven, volgens Rogers. "Als zij zelf apps zoals Signal gebruiken, geven ze een krachtig signaal af." Daarnaast kunnen ze wetgeving maken om de bescherming van data en privacy te versterken. Door normen te stellen, bijvoorbeeld door WhatsApp te weren uit ambtelijke communicatie, kunnen ze helpen om veiligere alternatieven de standaard te maken.

De overstap: makkelijk of lastig?

Het overstappen naar Signal vergt wat moeite. "Je moet nieuwe groepen aanmaken en mensen uitnodigen", zegt Rogers. "Maar het werkt verder hetzelfde als WhatsApp, dus als je eenmaal bent overgestapt, merk je weinig verschil."

Daarnaast biedt Signal extra privacyopties. Je kunt bijvoorbeeld berichten automatisch laten verdwijnen, een pincode instellen en zelfs je telefoonnummer verbergen, staat op de website van de Consumentenbond.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant