Kun je ziek worden van een brommende windturbine? In een rapport van zorginstituut Nivel staat dat dit wel meevalt. Maar een groep huisartsen is het daar niet mee eens. Zij zien veel patiënten met angst, depressie en stress in hun praktijk.

Huisarts Sylvia van Manen uit Den Bosch behandelt veel patiënten met klachten die zijn ontstaan door het geluid van windturbines.

2 uur slaap per nacht

"Sommigen slapen maar 2 uur per nacht en dat is echt te weinig om een gezond immuunsysteem te behouden. Ook ontstaan concentratieproblemen en als gevolg daarvan weer gedragsproblemen."

Van Manen, die aangesloten is bij Wind Wiki, een groep die bestaat uit medici die zich verdiepen in de veiligheid van windturbines, verspreidde onder 330 omwonenden een enquête. Daarmee wilden ze onderzoeken of deze mensen last hebben van trillingen, slagschaduw of licht. En of dat invloed heeft op het woongenot.

Overwegen te verhuizen

"Van de 330 enquêtes kregen we er 99 terug", vertelt Van Manen. "30 procent had ernstige hinder van een van die aspecten en een aantal mensen - 19 van de 99 - gaven aan dat ze overwogen om te gaan verhuizen."

Van Manen vindt het 'ontzettend jammer' dat het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (Nivel) nu een rapport heeft gepubliceerd, waarin wordt gesteld dat deze problemen er nauwelijks zijn.

Windmolenlobby met het rapport aan de haal

Volgens de huisarts zitten er beperkingen aan het Nivel-onderzoek. "De onderzoekers maakten gebruik van onze huisartsendossiers. Maar die zijn daar niet voor geschikt, omdat we met postcodegebieden werken."

Ze legt uit: "Een persoon die op 5 kilometer afstand van een windturbine woont, valt in hetzelfde postcodegebied als iemand die op 350 meter afstand woont. Daardoor treedt een enorme verdunning op van de gegevens. De onderzoekers hebben natuurlijk wel enige voorbehouden gemaakt in hun rapport, maar ik denk dat ze zich onvoldoende hebben gerealiseerd dat de windmolenlobby met de resultaten aan de haal zou gaan."

Klachten door geluidsoverlast registreren

Van Manen wil dat het voor artsen makkelijker wordt om gezondheidsproblemen door windturbines te registeren. "Dat kan nu niet, omdat er geen code voor is." Huisartsen moeten in Nederland werken met het International Classification of Primary Care (ICPC), dat in Nederland de standaard is voor het coderen en classificeren van klachten en symptomen.

Voor veel aandoeningen, zoals verkoudheid of astma, zijn er in de ICPC wel codes, maar niet voor klachten door windmolens. "Daardoor schrijven we patiënten met slaaptekort, stress of angst weg onder andere codes. Ik kan nergens noteren dat de slaapproblemen komen door het geraas en gebrom van de windturbine die vlakbij het huis van de patiënt staat. Dat is heel jammer. Ik heb wel een verzoek voor zo'n nieuwe code ingediend, maar die is helaas niet gehonoreerd."

'Monsterlijk ding dat er altijd is'

Ook Roland Somers van actiecomité Windpark De Rietvelden in Den Bosch heeft kritiek op het onderzoek van Nivel. "Wij herkennen ons als omwonenden niet in deze studie." De impact van windmolens is heel groot, benadrukt hij. "Er is al een groep mensen door verhuisd."

Andere buurtgenoten zijn gebleven maar hebben hun huis verbouwd en de slaapkamers verplaatst, vertelt Somers. "Die mensen hebben het dan misschien binnenshuis met noise cancelling voor elkaar, maar op het moment dat ze naar buiten stappen, is het ding er weer en komt de stress weer omhoog. Zo'n windturbine is eigenlijk als een monsterlijk ding dat er altijd is. Je kunt er niet aan ontsnappen."

Brom in je lijf

"Een omwonende omschreef het gevoel als 'een soort basisonrust in je lijf hebben, zoals we dat allemaal wel kennen als je iets spannends gaat meemaken'. En ik ken ook mensen die continu de brom van de windturbine in hun lijf voelen."

Somers pleit voor nieuw en beter onderzoek. "Er is echt een betere wetenschappelijke onderbouwing nodig voor de afstand tussen huizen en windturbines en er moet een goed uitgevoerd bevolkingsonderzoek naar de impact komen."

'Slecht wetenschappelijk onderzoek'

Ook voormalig huisarts en epidemioloog Dick Bijl heeft kritiek op het onderzoek van Nivel. Hij noemt het 'een slecht wetenschappelijk onderzoek'. Net als huisarts Van Manen wijst hij erop dat het systeem van huisartsen niet geschikt is om vraagstellingen over windturbinegeluid te onderzoeken.

"Voor huisartsen is er geen manier om gezondheidsklachten door windturbines bij te houden. Daarnaast zijn dit soort postodegebieden te groot om de impact te meten van burgers die op een kilometer afstand van een windturbine wonen. De afwijkingen verwateren daardoor."

Onderzoek zoals in het buitenland

Wat Nivel had moeten doen volgens Bijl? De mensen rondom een windturbine interviewen, zoals in Denemarken en Duitsland gebeurt.

"Dan ga je als onderzoeker naar een bepaald gebied en neem je tests af. En dan herhaal je die na een paar jaar en hoop je maar dat niet de meeste mensen zijn verhuisd. Alleen dan kun je vergelijken wat er gebeurt met de klachten in de loop van de tijd. Ik hoop dat een dergelijk onderzoek alsnog wordt gedaan."

'Amper onderzoek gedaan'

"In Nederland is nog amper onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van windparken", zegt een woordvoerder van Nivel in een reactie. "Deze studie is qua steekproef één van de grootste in de internationale literatuur."

Dat er geen verband met ziektebeelden wordt aangetoond, betekent volgens hem niet dat impact op gezondheid helemaal kan worden uitgesloten.

Naar de huisarts

"Een sterk punt van de studie is dat we meerdere relevante gezondheidsaspecten hebben kunnen meenemen. Omdat 'hinder' in de registratiewijze van huisartsen geen 'registratiecode' (ICPC-code) heeft, hebben wij gezocht - in lijn met aanbevelingen uit internationale literatuur - naar theoretisch relevante codes voor symptomen", legt hij uit.

"Zoals onder andere hoofdpijn, oorsuizen en slaapproblemen. Daarbij was ons uitgangspunt dat mensen bij de huisarts langsgaan als de last van zo'n symptoom hevig is of lang duurt."

Beperkingen aan het onderzoek

Maar er zijn ook beperkingen aan het onderzoek, erkent de woordvoerder. "Zo was een datakoppeling op individueel adresniveau niet mogelijk door privacyregels. Individuele blootstelling per huishouden kon daardoor niet worden meegenomen, wel per gebied meer nabij of verder weg."

"Tegelijkertijd zien we beperkingen in de informatie waarop partijen in de samenleving zich baseren. Hoe representatief is die informatie en in hoeverre zijn andere risicofactoren meegenomen?" Vervolgonderzoek is nodig, benadrukt de woordvoerder. "En bij voorkeur in afstemming met omwonenden, huisartsen en blootstellingsexperts. Daar willen we graag in samenwerken."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."