Om grote problemen op te lossen mag het kabinet de regels van de democratische rechtsstaat aan de kant schuiven, vindt ruim een derde van de Nederlanders. Volgens socioloog Barbara Oomen is de overheid aan zet.

Er is brede steun voor de parlementaire democratie en de rechtsstaat. Tegelijkertijd vindt een minderheid dat het kabinet de democratie mag negeren om dringende problemen aan te pakken. Dat blijkt uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut dat is uitgevoerd in opdracht van de Anne Frank Stichting.

Doen wat Nederlanders willen

37 procent van de ondervraagden vindt dat 'regeringen moeten doen wat de meeste Nederlanders willen, ook al zijn er wetten die dat niet toestaan'. Ongeveer evenveel deelnemers vinden dat 'maatschappelijke problemen snel en daadkrachtig moeten worden opgelost. Ook als daardoor met standpunten en belangen van verschillende groepen minder rekening wordt gehouden'.

Deze geluiden zijn niet nieuw. Maar de corona-crisis lijkt dit idee te hebben versterkt, vooral onder 18 tot 24-jarigen.

Bekijk ook

Rechters en parlement negeren

De regering mag ook oppositiepartijen volgens 35 procent negeren. Om zo 'grote problemen in het land sneller en daadkrachtiger aan te kunnen pakken'.

Daarnaast vindt een op de vijf Nederlanders dat de regering uitspraken van rechters en het parlement mag negeren als die het beleid van de regering hinderen.

Minder vertrouwen in overheid

Hoogleraar Sociologie Barbara Oomen van de Universiteit Utrecht noemt de cijfers 'zorgelijk', maar is niet verbaasd. "De kern van de rechtsstaat is dat ook de gekozen regering zich aan de wet, aan de grondrechten moet houden." Hoe de overheid omgaat met rechtsstaat is volgens Oomen de oorzaak van het gebrek aan vertrouwen.

Ze wijst op de coronamaatregelen en op het kinderopvangtoeslag-schandaal. "Als je alleen kijkt naar corona, dan zijn veel maatregelen buiten de rechtsstaat om ingevoerd. En iets als de toeslagenaffaire: een overheid die echt zichzelf niet aan de grondrechten houdt, dat heeft echt het vertrouwen een knauw gegeven."

Rechtsstaat verwaarloosd

Oomen vindt dat de rechtsstaat 'verwaarloosd' is. Ze wijst daarbij op de zorgen die Nederlanders hebben over onder andere klimaat, migratie en de wooncrisis. "Je ziet nu dat mensen zeggen 'doe er gewoon wat aan, handel, schuif desnoods wetten opzij'."

Maar daar moet het kabinet de wet niet te negeren, vertelt Oomen. Volgens de socioloog liggen de oplossingen voor dit soort vraagstukken juist in de grondwet. Ze noemt als voorbeeld het recht op wonen. "Dat staat in de grondwet, in internationale verdragen, dus daar kun je ook wat mee."

Het kan tegen je werken

De hoogleraar waarschuwt voor de gevolgen van het opzij zetten van de rechtsstaat. "Op zich kan het natuurlijk op korte termijn fijn zijn als je met een meerderheid van de mensen iets vindt. En je hoeft niet zoveel rekening te houden met minderheden, met ingewikkelde grondrechten die in de weg zitten om sneller ergens te komen."

"Maar waar zoiets één keer voor je kan werken, kan het de volgende keer tegen je werken", vertelt Oomen.

Bekijk ook

Actief uitdragen

De oplossing ligt volgens haar deels in het onderwijs. Daar leren kinderen sinds kort verplicht over democratie, burgerschap en de rechtsstaat. Maar ze kijkt vooral naar de verantwoordelijkheid van volwassenen.

"Het is niet een probleem van onze kinderen. Het is echt een probleem van de overheid, van de mensen met macht in dit land die zich niet alleen moeten houden aan de grondrechten en de rechtsstaat, maar dat ook actief uit moeten dragen. Dus de oplossing ligt misschien in schoolklassen, maar zeker ook in Den Haag en ieder gemeentehuis in Nederland."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.