Internist-endocrinoloog Arianne van Bon van het Rijnstate ziekenhuis en internist-vasculair geneeskundige Jan Steven Burgerhart van het BovenIJ ziekenhuis geven antwoord op jullie vragen.

1. Leidt overgewicht altijd tot diabetes?

Nee, zegt Van Bon. "Hoe het precies gaat: overgewicht kan ervoor zorgen dat je ongevoeliger wordt voor het hormoon insuline." Insuline wordt geproduceerd door de alvleesklier en speelt een belangrijke rol bij de suikeropname in je lichaam. Dit stofje zorgt er namelijk voor dat de suikers in je bloed uiteindelijk in je lichaamscellen terechtkomen. Als jouw lichaam ongevoeliger wordt voor insuline - dit kan gebeuren als het vetweefsel toeneemt bij de buik - moet jouw eigen alvleesklier meer insuline maken, legt Van Bon uit.

Dat zit zo. "Als je van slank naar dik gaat, zwellen je vetcellen op en trekken vervolgens ontstekingscellen aan. Dan ontstaat er inflammatie, oftewel een ontsteking. Die ontsteking zorgt voor ongevoeligheid van insuline, of resistentie." Om te compenseren produceert de alvleesklier dus meer insuline. Van Bon noemt dit een 'overspannen situatie van de alvleesklier'. "Er zijn mensen die zo'n overspannen situatie van die alvleesklier minder lang kunnen volhouden. In dat geval is de kans op diabetes groter."

Burgerhart: "Het is dus niet zo dat iedereen met obesitas diabetes krijgt. Sterker nog, er zijn ook mensen met ernstige obesitas en met een goede suikerspiegel. Het is wel zo dat als je ouders diabetes hebben, de kans groter is dat jij dat ook ontwikkelt."

2. Wat is er 'erg' aan het hebben van diabetes?

Diabetes kan verschillende complicaties veroorzaken, vertelt Van Bon. "Dat heeft te maken met langdurige blootstelling aan hoge bloedsuikers. De meeste last heb je van de langetermijngevolgen. Denk bijvoorbeeld aan een verhoogde kans op hart- en vaatziekten."

Overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten hangen dan ook sterk samen, vervolgt Van Bon. "Zo'n 86 procent van de mensen met diabetes type 2 heeft overgewicht. Bijna de helft heeft hart- en vaatziekten, en de helft van de mensen met diabetes type 2 overlijdt aan hart- en vaatziekten."

De grootste oorzaak van hart- en vaatziekten is aderverkalking. Dat ontstaat nadat vetten in het bloed zich ophopen en aan de wand van de bloedvaten blijven plakken. Zo'n vernauwing kan een herseninfarct of een hartinfarct tot gevolg hebben. "Maar daarnaast kan diabetes zorgen voor schade aan je ogen, nieren en zenuwen", vervolgt Van Bon.

3. Waar kun je op letten om geen diabetes type 2 te krijgen?

Een gezonde leefstijl, zegt van Bon. "Sporten, een gevarieerd dieet, voldoende slapen en bewegen. Het stilzitten is het nieuwe roken."

Het is ook belangrijk om stress te vermijden, vervolgt van Bon. "Als je gestresst bent - bijvoorbeeld door werk of door te weinig slaap - krijg je meer cortisol in je lijf. Dat kan zorgen voor meer buikvet, maar ook dat je hoogcalorisch eten verkiest boven gezonde alternatieven. Met andere woorden: je gaat snaaien en hebt je cravings niet onder controle. Daarom grijpen mensen 's avonds ook vaak naar chocola of chips. Eigenlijk moeten we naar bed, maar toch blijven we op de bank hangen met snacks - dan gaat het fout."

4. In hoeverre helpt afvallen om van diabetes af te komen?

Daar is veel discussie over geweest in het verleden, zegt Burgerhart. "Eerst werd gedacht dat het niet kon. Maar in 2008 is er een onderzoek gestart in Engeland, the Direct Trial, waarbij inmiddels het tegendeel is bewezen. Hierbij is onderzocht wat er gebeurt met mensen met diabetes type 2 die - bij voorkeur snel - na hun diagnose goed afvallen: wat gebeurt er dan met de diabetes?"

"Daar zijn al een aantal keer resultaten over gepubliceerd, onder andere in 2017 en 2023. Met name bij die eerste publicatie in 2017, zag je dat bijna de helft van zijn diabetes afkwam door goed af te vallen", zegt Bugerhart.

"Ik heb in de collegebank geleerd dat het een progressieve ziekte is, met andere woorden: het wordt alleen maar erger. Maar deze resultaten laten zien dat het minder ellendig is dan we dachten."

De nieuwste diabetesmedicijnen en de al langer bestaande obesitas-operaties, zoals de gastric bypass, zorgen er ook voor dat diabetes in remissie kan komen, zegt Burgerhart. "Het is dan ook mooi dat 'remissie van diabetes' niet lang geleden een plek heeft gekregen in de huisartsenstandaard: een richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van veel aandoeningen. Nu staat daar een aparte alinea over terwijl we daar dus 10 jaar geleden nog niet zo in geloofden. Belangrijk blijft wel na remissie om je bloedsuiker bijvoorbeeld jaarlijks te laten controleren."

5. Ik heb absoluut geen overgewicht, toch al jaren diabetes type 2. Wat kan dan de oorzaak zijn?

Burgerhart: "Het simpele antwoord is dat je alvleesklier het minder goed doet, want je moet het zo zien: te veel vet werkt je alvleesklier tegen. Maar als je niet te veel vet hebt - zoals in dit geval - dan is er iets anders aan de hand: een alvleesklier die het niet goed doet. Dat kan meerdere oorzaken hebben."

Bijvoorbeeld je leeftijd: "Zo heb je ouderdomsdiabetes. In dat geval is de alvleesklier verouderd en zijn de suikers hoger. Maar ook mensen met taaislijmziekte krijgen makkelijker diabetes omdat de alvleesklier aangetast wordt."

6. Wat is de verhoogde kans op diabetes als je overgewicht hebt? En gaat zoiets om maanden of eerder jaren?

De kans is veel groter, zegt Burgerhart. "Als je een BMI van hoger dan 27 hebt, dan is de kans dat je in je verdere leven suikerziekte ontwikkelt 1 op 6. Maar dan geldt ook weer: als je aan de bak gaat met een gezonde levensstijl, is er perspectief. De kans neemt met gewicht min of meer lineair toe, maar er spelen veel andere factoren mee, zoals aanleg, leefstijlverschil, chronische stress of medicijnen."

Burgerhart: "Wat betreft de periode: we denken dat het een lange aanloop heeft, mogelijk 10 jaar. Je suikers zijn dan nog wel goed, maar je lichaam moet er harder voor werken. En door op je gewicht en leefstijl te letten, kun je voorkomen dat elk voorstadium daadwerkelijk diabetes type 2 wordt"