Zo'n 600 miljoen euro per jaar is er nodig om de leefbaarheid in de twintig grootste achterstandswijken de komende jaren op pijl te brengen. De projectleiders die hiervoor moeten zorgen roepen het nieuwe kabinet daarom op om snel in actie te komen.

Het kabinet-Rutte IV startte in juli 2022 een Nationaal Programma om de leefbaarheid en veiligheid in twintig achterstandswijken te verbeteren. Nu er een nieuw kabinet zit, is er veel onduidelijkheid: het programma wordt namelijk wel genoemd in het hoofdlijnenakkoord, maar tot nog toe is er geen geld voor vrijgemaakt.

'Nog te veel wijken'

En dus wachten de programmadirecteuren in spanning op wat de plannen van het kabinet-Schoof zijn. Een van hen is Chris Schaapman, hij is in Den Haag verantwoordelijk voor de uitvoering van het Nationaal Programma. Schaapman vertelt dat er in de afgelopen 2 jaar hard gewerkt is om de achterstanden in de wijken in te lopen.

Dat was en is nu nog steeds hard nodig, vervolgt de programmadirecteur: "Want we hebben in Nederland nu in te veel gebieden en in te veel wijken, te veel kwetsbaarheden. En daardoor ook een grote kansenongelijkheid ten opzichte van andere delen van ons mooie land."

Complexe problemen bij elkaar

Om die kloof met de rest van het land te dichten, zijn de laatste jaren tientallen miljoenen euro's vrijgemaakt om te investeren in woningen, armoede en schulden te verminderen en jeugdcriminaliteit te voorkomen. De problemen worden gezamenlijk aangepakt door de Rijksoverheid, gemeenten, lokale partners én de bewoners zelf.

Maar het is een project waar een lange adem voor nodig is, zei toenmalig minister Hugo de Jonge bij de start van het Nationaal Programma al. En dat is ook wat Schaapman in de praktijk ziet. "Eigenlijk hebben we in deze wijken een te grote concentratie van te complexe problemen", ziet hij. "Mensen hebben veel moeite met vooruitkomen."

Bewoners met 'rugzakje'

Daarom pleitten Schaapman en andere programmadirecteuren eerder al voor onorthodoxe maatregelen om de stapeling van de problemen aan te pakken. Zo stelden ze voor om voorrang te geven aan woningzoekenden die geen extra aandacht van buren of overheden vragen.

Dat is namelijk een groot probleem in veel achterstandswijken: het relatief grote aandeel van bewoners met een 'rugzakje'. Zo ook in de Haagse Moerwijk, waar 70 procent van de woningen sociale huur is. In die huizen worden vaak mensen geplaatst die nergens anders terechtkunnen, waaronder ggz-patiënten, verslaafden of vluchtelingen met trauma's.

Overlast door verwarde personen

Mensen die zorg nodig hebben, weet psycholoog Omar van Ommeren. Hij werkt bij ggz-instelling Parnassia en zit in een wijkteam met onder meer een verpleegkundige en een maatschappelijk werker. "Geluidsoverlast is een veelgehoord probleem hier en dat heeft deels te maken met dat mensen zich willen uiten."

Tegelijkertijd wordt de overlast voor de omgeving verergerd door de slechte staat waarin veel huizen in de wijk verkeren, legt hij uit. "Het heeft er ook mee te maken dat de muren hier echt heel erg dun zijn in die oude appartementen."

'Altijd een multiproblematiek'

Collega Wendy Broeders, die een buurthuiskamer in Moerwijk runt, ziet dat mensen die verward gedrag vertonen een grote impact hebben op de wijk. "Het wordt ook wel een soort van in stand gehouden door juist die mensen hier te plaatsen. Ik ben van mening dat je de mensen hier niet mee vooruit helpt."

Ondertussen proberen hulpverleners met hen contact te leggen om te kijken waar de nood zit, vertelt Van Ommeren. "Het is leven in angst, het zijn financiële problemen. Misschien ook wel een verslaving die erbij komt, of een dreigende uithuisplaatsing. Kinderen die misschien niet goed gaan op school", somt de psycholoog op. "Het is altijd wel multiproblematiek."

20 jaar lang investeren

Deze complexiteit laat volgens programmadirecteur Schaapman maar duidelijk zien dat de problemen niet zomaar zijn ontstaan en dus ook niet zomaar weer zijn opgelost. "Dit vraagt echt om een investering van 20 jaar en dus moet er geld worden vrijgemaakt over drie, vier, misschien wel vijf kabinetten heen", zegt hij. "We moeten doorpakken."

Dat het Nationaal Programma in het hoofdlijnenakkoord wordt genoemd, stemt hem voorzichtig positief: "Je moet het glas wel halfvol zien." Maar Schaapman benadrukt tot slot dat er onder het nieuwe kabinet wel echt iets moet gebeuren. "Het gaat immers om in totaal 1,3 miljoen inwoners van ons land, die in relatief kwetsbare situaties zitten."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.