Een schone leefomgeving of het terugdringen van klimaatvervuiling afdwingen bij de rechter? Dat is een stuk kansrijker geworden na recente aanpassingen in het internationaal recht, zegt advocaat en strafrechtdeskundige Geert-Jan Knoops.

Hij wijst op een resolutie die een jaar geleden in de Verenigde Naties werd aangenomen, waarin het recht op een schoon, gezond en duurzaam milieu wordt erkend als een mensenrecht. In maart van dit jaar werd dit gevolgd door een resolutie in de VN, waarin aan het Internationaal Hof in Den Haag wordt gevraagd om advies over de vraag of het als een wettelijke plicht kan worden vastgelegd om de klimaatcrisis aan te pakken. Deze ontwikkelingen maken de tijd rijp voor een massaclaim tegen partijen die verantwoordelijk zijn voor de PFAS-vervuiling in Nederland, vindt de advocaat.

Vervuiler aansprakelijk stellen

Een miljardenschikking van fabrikant 3M in de Verenigde Staten om het schoonmaken van water te betalen, een juridische massaclaim in België tegen dezelfde fabrikant of een teler in Drenthe die van de rechter nog maar een beperkt aantal bestrijdingsmiddelen mag gebruiken.

Het zijn drie recente internationale en nationale voorbeelden waarin de rechter vervuiling van de leefomgeving inperkt en de vervuiler daarvoor aansprakelijk stelt. Het laat zien: dit soort grote klimaatzaken zijn in opmars.

Geert-Jan Knoops
Bron: EenVandaag
Geert-Jan Knoops

Schoon milieu is mensenrecht

Volgens advocaat Geert-Jan Knoops is daar een logische verklaring voor. "Het recht op schoon milieu is een elementair mensenrecht. Dit nieuwe mensenrecht is de basis om je tegen de industrie te verenigen", zegt de bijzonder hoogleraar Politiek van het Internationaal Recht van de Universiteit van Amsterdam.

"De burger moet in het geweer komen als de overheid het niet doet", gaat hij verder. Niet om zakken met geld binnen te slepen, maar om verantwoordelijke partijen via de rechter te dwingen zich aan de wet te houden. En om duidelijk te krijgen wat de mate van aansprakelijkheid van overheden en bedrijven is, vindt hij.

Bekijk ook

PFAS

Hij zegt dat Nederland en Europa te langzaam zijn met aanpakken van PFAS-vervuiling. In Europa wordt inmiddels wel nieuwe regelgeving over PFAS voorbereid. Daarvoor heeft de advocaat aanbevelingen gedaan voor de Europese Commissie en het Europees Parlement.

"De Nederlandse overheid heeft ook een harde zorgplicht om de PFAS-productie terug te brengen. Als je ziet wat de effecten zijn op gezondheid en natuur is dat gigantisch." Daarom heeft hij op zijn kantoor en ook thuis PFAS-filters voor zijn drinkwater geïnstalleerd.

Bekijk ook

Massaclaims starten

Knoops is erg actief als het gaat om de PFAS-vervuiling in het water en de omgeving. Hij is benaderd door meerdere partijen met vragen over de mogelijkheid om een eventuele massaclaim in te dienen tegen Chemours in Dordrecht en vanuit Zeeland tegen de 3M-fabriek vlak over de grens in België.

Er is al iemand die zegt de eventuele hoge juridische kosten van zulke massaclaims te willen betalen, weet Knoops. "Ze moeten zich gaan verenigen, er moet een massaclaim worden voorbereid. Als het verzoek komt, zijn we bereid om zo'n zaak te voeren."

info

Urgenda-zaak als voorbeeld voor de wereld

De klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat die Urgenda in december 2019 won, heeft veel in beweging gebracht. De Staat werd gedwongen de CO2-uitstoot in 2020 met 25 procent terug te brengen ten opzichte van 1990, waarbij verwezen werd naar het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens.

De Hoge Raad stelde dat 'die verplichting bestaat vanwege het risico op gevaarlijke klimaatverandering, die ook inwoners van Nederland ernstig kan treffen in hun recht op leven en welzijn'. Hoezeer deze uitspraak doorwerkt in andere klimaatzaken blijkt wel uit de tientallen zaken, die Urgenda wereldwijd ondersteunt.

Een van die zaken gaat over de Australische Torres Strait Islands, waar de inheemse bevolking vreest voor het voortbestaan van hun eilanden door een stijging van de zeespiegel. De Australische regering is daarom voor de rechter gesleept om het verminderen van de CO2-uitstoot af te dwingen.

'Taak van de rechter'

Klimaatjurist Dennis van Berkel van Urgenda is nauw betrokken bij klimaatzaken die over de hele wereld worden gevoerd. "Dit soort zaken inspireren mensen over de hele wereld", doelt hij op de Urgenda-zaak. De zaken die daaruit voortkomen, dragen er volgens hem aan bij 'dat we weten dat de rechter over dit soort zaken kan beslissen'.

Daarbij klinkt nog wel eens het verwijt dat de rechter op de stoel van de politiek gaat zitten. Dat is onjuist, vindt Van Berkel. "De klimaatzaken gaan over niets meer dan de belofte om de gevaarlijke klimaatverandering aan te pakken, maar dat doen ze niet. Dan is het de taak van de rechter om dat aan te pakken."

Bekijk ook

'Klimaatverandering is grote bedreiging'

"De rechter toetst alleen of de politiek aan de eigen normen voldoet", gaat de klimaatjurist verder. "Dat is geen activisme, maar de rechter zegt gewoon tegen de politiek 'doe gewoon wat je beloofd hebt'."

"Klimaatverandering is een uniek probleem, omdat het onomkeerbaar is. Er is geen grotere bedreiging. Dit schendt de rechten van mensen op zo'n fundamentele manier en bedreigt de Staat, dat de Staat niet vrij is om niets te doen."

Bekijk hier de volledige reportage

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.