Ja of nee? Wat betekent een stem in Turks referendum?

Moet president Recep Tayyip Erdogan meer macht krijgen in Turkije of niet? Dat is de vraag waar Turkse stemgerechtigden in Nederland zich komende week over buigen. Maar waar gaat het referendum precies over, en hoe verloopt het proces? Wat zijn de verschillen tussen een stem ‘ja’ of ‘nee’? Daarvoor sprak EenVandaag met Erik-Jan Zürcher, hoogleraar Turkse taal en cultuur.

Hij denkt dat het erg spannend gaat worden, maar dat het aanstaande zondag toch een ‘ja’ zal worden. “Omdat niet alleen de hele regering, maar het hele staatsapparaat tot op dorpsniveau wordt ingezet voor een ‘ja’-stem. Het speelveld is ongelijk.”

Wat zou een ‘ja’-stem betekenen?

“In totaal gaat het om 18 artikelen van de grondwet die vervangen worden. Daardoor kan de president tegelijkertijd partijleider zijn, iets wat nu nog niet kan. Hij benoemt de ministers, een aantal vicepresidenten en de hoogste ambtenaren. Daarnaast heeft hij ook de macht om deze mensen te ontslaan.

Verder krijgt de president het recht om het parlement te ontbinden als hij daar een reden toe ziet. Ook wordt de onafhankelijkheid van het constitutioneel hof ingeperkt, onder andere door de zittingsduur van rechters te halveren. Erdogan krijgt ook de macht om zelf rechters te benoemen. Daardoor wordt de volledige structuur van de rechterlijke macht aangepast. Erdogan krijgt heel veel macht in handen. Er zijn geen andere voorbeelden in landen met vrije verkiezingen waar een president zo veel macht heeft.”

Verloopt dit proces eerlijk?

“Over het algemeen zijn eerdere verkiezingen in het verleden eerlijk verlopen. Verkiezingsfraude is geen veelvoorkomend fenomeen in het land. Daar zit ‘m ‘t probleem niet. De fraude die er is geweest was marginaal. Het oneerlijke zit ‘m veel meer in de aanloop naar de verkiezingen. Dat zie je ook in Nederland. Ook de aanhangers van ‘nee’ houden toezicht op de stemming. Maar de aanhangers van ‘ja’ worden veel meer gemobiliseerd, gefaciliteerd. Er worden bussen geregeld richting stemlokalen, er worden lunchpakketten aangeboden. Er wordt alles aan gedaan om die mensen het makkelijk te maken om te stemmen. De aanloop naar het referendum is erg ongelijk.”

Wie stemmen er 'ja' en waarom?

“Met name in Nederland gaan waarschijnlijk veel mensen ‘ja’ stemmen. In de Scandinavische landen is dat helemaal nog niet zo zeker. Dat heeft er mee te maken dat de Nederlandse Turken erg op Turkije georiënteerd zijn. Zij volgen het verhaal van de Turkse regering en van Erdogan. Dat verhaal is dat Turkije een wereldmacht zou kunnen worden, als het niet voortdurend door westerse landen wordt gesaboteerd. En eigenlijk is alleen Erdogan, als man met een sterke wil, volgens hen in staat om Turkije sterk te maken. Men denkt dat de rest van de wereld hen geen vooruitgang gunt. Dat is de boodschap die al jaren vanuit Ankara de wereld in wordt gestuurd”

Hoe zouden westerse landen Turkije saboteren?

“Er wordt vaak gezegd dat het westen allerlei groepen in Turkije gebruikt om Turkije te verzwakken omdat het westen bang zou zijn voor een sterk Turkije. Er wordt gewezen naar de Gezi-beweging uit 2013, naar de mislukte staatsgreep vorig jaar, naar de activiteiten van de Gülen-beweging, naar de Koerdische PKK en zelfs naar IS. Vanuit Ankara wordt ook wel eens gezegd dat IS een westers complot is.”

Wat zou het effect van een ‘ja’-stem zijn voor de democratie in Turkije?

“Die wordt wel een heel stuk zwakker. De concentratie van macht komt bij de uitvoerende macht te liggen en dan voornamelijk bij de president. Dat maakt dat het denk ik lastig wordt om oppositie te voeren. De bevoegdheden van het parlement blijven wel bestaan maar in de praktijk zullen de mogelijkheden van het parlement om de president en de uitvoerende macht te controleren afnemen. Je krijgt een machtsconcentratie en voor Turkse dissidenten zal het zonder meer moeilijker worden.”

Hoe is de verhouding tussen de twee blokken?

“Er is een grote groep in Turkije die veel meer een Turks-islamitische toekomst voor Turkije ziet dan een westerse. Er is ook een grote groep die dat ziet als een terugkeer naar het verleden, en die groep is doodsbang dat Turkije zich ontwikkelt naar een islamitische staat. Die is bang dat de vrijheid van individuele burgers, met name seculiere burgers, onder druk zal komen. Er zijn echt twee blokken. Eentje die Turkije ziet als aanvoerder van de islamitische wereld, een andere groep hecht heel erg aan aansluiting van Turkije bij het westen. Zij staan lijnrecht tegenover elkaar.”