Milieuvriendelijke stallen moeten helpen de uitstoot van ammoniak terug te dringen. Maar na een aantal explosies en branden groeit de onrust onder veehouders over de risico's.

Het is het eind van de middag. Een monteur is bezig met laswerkzaamheden in de stal van melkveehouder Jan Kempe, als er opeens een enorme harde knal klinkt. "Een beetje zoals carbidschieten, dat kennen we hier in het oosten ook", zegt Kempe. "Maar deze dreun was veel doffer." Kempe is zelf op het moment van de explosie een eindje verderop op zijn bedrijf. De melkveehouder uit het Twentse Enter rent naar de stal om te kijken hoe het met de monteur gaat. Die heeft zich net op tijd uit de voeten kunnen maken.

Metershoge steekvlam

Bij de laswerkzaamheden aan de mestschuif is een vonkje onder de vloer terecht gekomen. In combinatie met de mestgassen komt het tot een ontploffing en veroorzaakt een metershoge steekvlam. De vloerplaten worden een eindje omhoog geblazen om vervolgens weer naar beneden te vallen.

"We wisten van de risico's door de explosie vorig jaar in Markelo", blikt Kempe inmiddels 3 weken later terug. Bij dat incident kwamen vijftien koeien om. Ook daar was een opeenhoping van gassen de oorzaak, blijkt uit onderzoek van de Omgevingsdienst Twente.

Drie koeien dood

Hoewel Kempe en de monteur wel voorzorgsmaatregelen hadden genomen, ging het toch mis. Drie koeien moeten worden geëuthanaseerd. Een aantal andere dieren loopt schroeiplekken op.

Kempe: "En dan hebben we waarschijnlijk nog geluk gehad. Het vermoeden is dat de gassen via een aantal pijpen onder de vloer nog hebben kunnen ontsnappen. Anders was de impact veel groter geweest en waren de vloerplaten in de kelder gedonderd, met de koeien er bovenop."

info

Onderzoeksraad bekijkt explosies

De explosies in Markelo en Enter worden betrokken in een lopend onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid naar stalbranden. Dat verschijnt naar verwachting aan het eind van dit jaar. Ook de ministers Van Veldhoven (Milieu en Wonen) en Schouten (Landbouw) laten onderzoek doen naar de mogelijke risico's van emissiearme vloeren. De uitkomsten daarvan worden dit voorjaar verwacht.

Twijfel over de vloeren

Emissiearme vloeren worden ze genoemd, en ze moeten bijdagen aan het terugdringen van de stikstofuitstoot. Ze bestaan in verschillende varianten maar het principe is hetzelfde: de urine zo snel mogelijk scheiden van de vaste mest, want als die twee samenkomen ontstaat ammoniak.

De speciale vloeren kosten een boer al gauw meer dan een ton. Maar inmiddels is er twijfel. Over of ze hun belofte wel waarmaken. En over de risico's. Inspecteur Gerrit Stobbelaar deed voor de Omgevingsdienst Twente onderzoek na de explosie in Markelo vorig jaar en verrichtte metingen bij ruim twintig melkveebedrijven.

'Je staat in feite op een bom'

Hij maakt zich zorgen over de methaangassen, die worden opgesloten onder de dichte emissiearme vloeren. "Zowel in Markelo als Enter was er sprake van schuim op de mest. Daar blijven die gassen in hangen. In combinatie met een vonkje kan dat tot brand of ontploffing leiden."

Ook bij melkveehouder Gerben Slaghekke werden metingen verricht. "Ze hebben concentraties giftige gassen gemeten. Schrikbarend hoog. Zo hoog dat ze niet eens te meten waren. Je staat hier in feite op een bom."

Topje van de ijsberg

Dat is geen overdreven vergelijking, vindt Jetty Middelkoop. Zij is adviseur gevaarlijke stoffen bij de brandweer en is binnen het korps bekend als de 'mestfreak'. "In chemische fabrieken zie je overal bordjes hangen waarop staat dat roken en open vuur verboden zijn. Maar op een boerderij kom je die niet tegen. Terwijl een stal eigenlijk ook bovenop een gasopslag staat."

Middelkoop kwam tien jaar geleden voor het eerst met de risico's van mestgassen in aanraking, na een aantal incidenten in Friesland waarbij boeren en gezinsleden bedwelmd raakten door het inademen van de giftige gassen. Sindsdien houdt ze zelf een inventarisatie bij van ongelukken. Daaruit maakt ze op dat zich sinds 2017 zo'n 25 incidenten met brand of explosies voordeden. "En dat is waarschijnlijk nog het topje van de ijsberg, want de brandweer wordt er lang niet altijd bij gehaald. Onder boeren is er vaak schaamte als iets mis gaat op het bedrijf. Ze lossen dat het liefst zelf op."

info

LTO: 'Veiligheid voorop'

Landbouworganisatie LTO noemt de incidenten in Markelo en Enter 'reden tot zorg'. "De veiligheid voor mens en dier moet altijd voorop staan. Mestgassen kunnen ontzettend gevaarlijk zijn en een ongeluk kan grote gevolgen hebben." Volgens LTO staart de overheid zich te veel blind op "de papieren werkelijkheid" zodat emissiedoelen gehaald worden. Daardoor hebben melkveehouders nu geen andere keuze dan het aanleggen van een emissiearme vloer. "Maar die moeten dan wel veilig te gebruiken zijn." Volgens LTO moet er ook meer gekeken worden naar andere manieren om de uitstoot terug te dringen, zoals de aanpassing van voer of het beter schoonhouden van stallen.

Geen keuze

Het beluchten of ventileren van de mestkelder zou de risico's kunnen verkleinen. Maar daarmee zou het effect van de emissiearme vloeren weer teniet worden gedaan, omdat het de ammoniakuitstoot zou vergroten.

Jan Kempe heeft geen keuze. "Toen ik deze stal bouwde móést ik een emissiearme vloer aanleggen. Die vloer er uit halen kan ook niet. Maar er zal in de toekomst nog wel eens vaker geboord of gelast moeten worden. En er staan ook elektrische apparaten in de stal. Daar kan ik weinig aan veranderen, maar het baart mij wel zorgen."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.