Milieuvriendelijke stallen moeten helpen de uitstoot van ammoniak terug te dringen. Maar na een aantal explosies en branden groeit de onrust onder veehouders over de risico's.

Het is het eind van de middag. Een monteur is bezig met laswerkzaamheden in de stal van melkveehouder Jan Kempe, als er opeens een enorme harde knal klinkt. "Een beetje zoals carbidschieten, dat kennen we hier in het oosten ook", zegt Kempe. "Maar deze dreun was veel doffer." Kempe is zelf op het moment van de explosie een eindje verderop op zijn bedrijf. De melkveehouder uit het Twentse Enter rent naar de stal om te kijken hoe het met de monteur gaat. Die heeft zich net op tijd uit de voeten kunnen maken.

Metershoge steekvlam

Bij de laswerkzaamheden aan de mestschuif is een vonkje onder de vloer terecht gekomen. In combinatie met de mestgassen komt het tot een ontploffing en veroorzaakt een metershoge steekvlam. De vloerplaten worden een eindje omhoog geblazen om vervolgens weer naar beneden te vallen.

"We wisten van de risico's door de explosie vorig jaar in Markelo", blikt Kempe inmiddels 3 weken later terug. Bij dat incident kwamen vijftien koeien om. Ook daar was een opeenhoping van gassen de oorzaak, blijkt uit onderzoek van de Omgevingsdienst Twente.

Drie koeien dood

Hoewel Kempe en de monteur wel voorzorgsmaatregelen hadden genomen, ging het toch mis. Drie koeien moeten worden geëuthanaseerd. Een aantal andere dieren loopt schroeiplekken op.

Kempe: "En dan hebben we waarschijnlijk nog geluk gehad. Het vermoeden is dat de gassen via een aantal pijpen onder de vloer nog hebben kunnen ontsnappen. Anders was de impact veel groter geweest en waren de vloerplaten in de kelder gedonderd, met de koeien er bovenop."

Twijfel over de vloeren

Emissiearme vloeren worden ze genoemd, en ze moeten bijdagen aan het terugdringen van de stikstofuitstoot. Ze bestaan in verschillende varianten maar het principe is hetzelfde: de urine zo snel mogelijk scheiden van de vaste mest, want als die twee samenkomen ontstaat ammoniak.

De speciale vloeren kosten een boer al gauw meer dan een ton. Maar inmiddels is er twijfel. Over of ze hun belofte wel waarmaken. En over de risico's. Inspecteur Gerrit Stobbelaar deed voor de Omgevingsdienst Twente onderzoek na de explosie in Markelo vorig jaar en verrichtte metingen bij ruim twintig melkveebedrijven.

'Je staat in feite op een bom'

Hij maakt zich zorgen over de methaangassen, die worden opgesloten onder de dichte emissiearme vloeren. "Zowel in Markelo als Enter was er sprake van schuim op de mest. Daar blijven die gassen in hangen. In combinatie met een vonkje kan dat tot brand of ontploffing leiden."

Ook bij melkveehouder Gerben Slaghekke werden metingen verricht. "Ze hebben concentraties giftige gassen gemeten. Schrikbarend hoog. Zo hoog dat ze niet eens te meten waren. Je staat hier in feite op een bom."

Topje van de ijsberg

Dat is geen overdreven vergelijking, vindt Jetty Middelkoop. Zij is adviseur gevaarlijke stoffen bij de brandweer en is binnen het korps bekend als de 'mestfreak'. "In chemische fabrieken zie je overal bordjes hangen waarop staat dat roken en open vuur verboden zijn. Maar op een boerderij kom je die niet tegen. Terwijl een stal eigenlijk ook bovenop een gasopslag staat."

Middelkoop kwam tien jaar geleden voor het eerst met de risico's van mestgassen in aanraking, na een aantal incidenten in Friesland waarbij boeren en gezinsleden bedwelmd raakten door het inademen van de giftige gassen. Sindsdien houdt ze zelf een inventarisatie bij van ongelukken. Daaruit maakt ze op dat zich sinds 2017 zo'n 25 incidenten met brand of explosies voordeden. "En dat is waarschijnlijk nog het topje van de ijsberg, want de brandweer wordt er lang niet altijd bij gehaald. Onder boeren is er vaak schaamte als iets mis gaat op het bedrijf. Ze lossen dat het liefst zelf op."

Geen keuze

Het beluchten of ventileren van de mestkelder zou de risico's kunnen verkleinen. Maar daarmee zou het effect van de emissiearme vloeren weer teniet worden gedaan, omdat het de ammoniakuitstoot zou vergroten.

Jan Kempe heeft geen keuze. "Toen ik deze stal bouwde móést ik een emissiearme vloer aanleggen. Die vloer er uit halen kan ook niet. Maar er zal in de toekomst nog wel eens vaker geboord of gelast moeten worden. En er staan ook elektrische apparaten in de stal. Daar kan ik weinig aan veranderen, maar het baart mij wel zorgen."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."