Hoe staat de formatie ervoor? Politiek commentator Joost Vullings ziet 'optimisme' in Den Haag

Over uiterlijk een week moet informateur Kim Putters aan de Tweede Kamer melden of er toekomst is voor samenwerking tussen PVV, VVD, NSC en BBB. Ondertussen ziet politiek commentator Joost Vullings iets dat hij al een tijdje niet heeft gezien: optimisme.

Informateur Putters heeft de hele week een-op-een-gesprekken gevoerd met Geert Wilders (PVV), Dilan Yeşilgöz (VVD), Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB). Terwijl hij nu bezig is aan zijn eindverslag, lijken de fractievoorzitters ondertussen voorzichtig positief gestemd.

1. Joost, wat valt je vooral op in deze tweede formatieronde?

"Kim Putters gaat zeer zorgvuldig en doordacht te werk", ziet Vullings. "Hij heeft een plan, hij werkt ergens naar toe. En hij denkt ook: als je ze te vroeg met z'n vieren aan tafel zet, dan kan het lijntje breken. Wat ik hoor is dat er een vorm is gevonden waarvan ze alle vier zeggen er wel iets in te zien."

"Maar er zit ergens nog twijfel", zegt de politiek commentator. Sinds het vertrek van Omtzigt uit de eerste formatieronde hebben de vier onderhandelaars niet meer samen aan één tafel gezeten. "Je moet het heel voorzichtig opbouwen. Je wil pas die vier bij elkaar hebben als je zeker weet dat ze alle vier hun handtekening gaan zetten."

2. Hoe graag willen deze vier partijen op een of andere manier met elkaar samenwerken?

"De PVV en BBB stralen uit heel graag te willen samenwerken. Het liefst in een meerderheidskabinet, maar alle andere vormen zijn ook goed als dat tot samenwerking leidt", legt Vullings uit. "VVD en NSC hebben al vanaf het begin aangegeven een zekere afstand tot Wilders te willen houden en dat is en blijft het probleem", schetst hij.

Toch is er volgens hem iets opmerkelijks gebeurd de afgelopen week. "Voor het weekend leefde bij de onderhandelende partijen het idee dat het muurvast zat, dat het niks zou worden", blikt hij terug. "Toen kwam daar de podcast van De Telegraaf overheen waarin werd verteld hoe Omtzigt zich achter de schermen bij de formatie gedraagt. Het idee was: 'Nu is het helemaal stuk'."

"Maar maandag waren Yeşilgöz en Omtzigt bij Putters en dat is de dag die wordt gemarkeerd als het keerpunt", vervolgt hij. Wat er toen precies is gebeurd is niet duidelijk, maar sinds die dag zijn er volgens Vullings kleine stapjes vooruitgezet in de formatie.

3. Is er voldoende vertrouwen tussen de vier onderhandelende partijleiders?

"In ieder geval zijn er naast de gesprekken met Putters ook een-op-een-gesprekken tussen de partijleiders. Maar het vertrouwen is nog niet optimaal", weet de politiek commentator. "Het voelt heel broos aan, maar ze hebben alle vier geen alternatief. Ze zijn op dit moment veroordeeld tot elkaar."

4. Wat zou de volgende stap van de informateur kunnen zijn?

Er zijn volgens Vullings twee opties voor Putters. "Of een dezer dagen komt het bericht dat alle twijfel weg is en de vier onderhandelaars zeggen: 'In deze vorm gaan we samenwerken.' Ik vermoed een vormvariatie op extraparlementair. Of dat moment komt niet, en Putters schrijft in zijn brief aan de Tweede Kamer dat er een kansrijke vorm is om samen te werken. En dat hij adviseert daarover verder te praten, want over details is nog geen overeenstemming. Denk bijvoorbeeld aan: wie levert er wel of geen ministers."

Zo'n extraparlementair kabinet wordt door de vier partijen gedefinieerd als een lossere band tussen de Kamerfracties en het kabinet, legt hij uit. "Dus dan krijg je waarschijnlijk een coalitieakkoord op hoofdlijnen. Het zou nu nog de discussie kunnen zijn hoe ze de ministersposten gaan verdelen."

Putters is vandaag begonnen met het schrijven van zijn eindverslag en dat gaat hij morgen ook doen. De informateur verwacht na het weekend opnieuw gesprekken te voeren. Het eindverslag moet uiterlijk volgende week donderdag aan de Tweede Kamer worden overhandigd.

5. Wat gebeurt er als deze tweede formatieronde toch nog klapt?

"Ik denk dat de oppositie dat niet zal geloven", reageert Vullings. "Zij zullen daar zeggen: 'Probeer het nog maar een keer/' Want, zoals iemand uit de GroenLinks-PvdA-fractie zei: 'Je ziet dat ze het moeilijk vinden om met elkaar samen te werken, maar de afkeer van ons is nog groter.'"