Na de val van Assad in Syrië, is de deur van de beruchte Sednaya-gevangenis in Damascus voor het eerst geopend. Eén van de organisaties die daar nu zit, is het Rode Kruis. Zij proberen mensen te helpen hun vermiste familieleden terug te vinden.

Hoeveel Syrische mensen vermist zijn, is niet precies te zeggen. Volgens mensenrechtenorganisaties zijn er sinds de burgeroorlog 100.000 mensen verdwenen, en ook daarvoor zaten al mensen in de gevangenis. Het Rode Kruis probeert te helpen om erachter te komen wat er met die verdwenen mensen is gebeurd. "We zullen alles op alles zetten."

'Enorme puzzel'

"Het gaat een enorme puzzel zijn", vertelt Daniëlle Brouwer van het Nederlandse Rode Kruis. "En het gaat even duren." De organisatie heeft in Syrië twee telefoonlijnen geopend. "Naar de ene lijn kunnen voormalig gevangenen bellen die hun familieleden weer willen vinden en naar de andere kunnen familieleden bellen, ook om de voormalig gevangenen weer te vinden."

Syriërs die in Nederland wonen en vermiste familieleden zoeken kunnen ook bellen. De telefoonnummers zijn te vinden op de site van het Internationale Rode Kruis.

Duizenden namen

Rode Kruis-hulpverleners hebben zelf ook documenten gevonden in de Sednaya-gevangenis. "Onze hulpverleners hebben heel veel documenten zien liggen. Met namen van mensen, medische gegevens, registratielijsten, lijsten van overledenen. Het gaat om duizenden namen." Deze documenten zijn erg belangrijk in de zoektocht naar verdwenen familieleden.

"Het is ook heel belangrijk dat documenten goed bewaard en intact blijven. Het geeft informatie over wat er in alle gevangenissen in Syrië aan verschrikkelijke dingen is gebeurd", vertelt Brouwer. "Er kan opstaan wat er met de gevangenen is gebeurd, of zij nog in leven zijn. En dat is essentiële informatie voor de familie."

Wanhopige familie

Want die familieleden komen de collega's van Brouwer, van zusterorganisatie De Rode Halve Maan, ook tegen in en rondom de gevangenis. "We horen van onze hulpverleners dat er mensen zich aan hen vastklampen en vragen: 'Waar is mijn broer? Waar is mijn zus? Ik weet niet hoe het met mijn familieleden is. Ga ik die ooit nog zien?' Mensen zijn echt hopeloos en wanhopig."

"Het Rode Kruis zal alles op alles zetten om die informatie te vinden. Zodat familieleden elkaar na al die jaren weer kunnen zien of weten wat er met hun familielid is gebeurd."

'Recht op een waardig afscheid'

Ook als een familielid niet meer leeft, is het heel waardevol om dat te weten, zegt Brouwer. "Onzekerheid over het lot van dierbaren is vreselijk. Je wil weten of iemand nog leeft. En ook als iemand niet leeft, heeft die recht op een waardig afscheid en hebben familieleden recht om te weten dat iemand niet meer in leven is."

Of er nog mensen vastzitten in de gevangenis, is ook voor het Rode Kruis niet helemaal duidelijk. "Onze medewerkers zijn daar wel constant aanwezig. We horen ook van mensen dat zij nog stemmen horen ergens, dus dat zal moeten blijken."

Hulpverleners in eigen land

De hulpverleners die nu in de gevangenis bezig zijn, zijn voornamelijk Syriërs die voor de Rode Halve Maan werken. "Die zijn natuurlijk geboren en getogen in Syrië, die hebben een burgeroorlog meegemaakt. Het blijven hulpverleners, maar misschien zijn ze zelf ook wel familieleden kwijtgeraakt in die tijd, dus dat is heel moeilijk."

"Maar juist omdat ze als 'Rode Kruisers' hun eigen mensen kunnen helpen -ze spreken de taal, ze kennen de cultuur -, blijven ze opstaan en doorgaan."

Uit een Kamerbrief van asielminister Faber blijkt dat de 'vangst' van de intensieve grenscontroles die sinds december worden uitgevoerd maar weinig verschilt van de minder intensieve grenscontroles die in dezelfde periode een jaar eerder werden gedaan.

Sinds 9 december worden er grenscontroles uitgevoerd aan de binnengrenzen met Duitsland en België. In de eerste 3 maanden heeft de Koninklijke Marechaussee in totaal 41.750 personen gecontroleerd. Daarvan zijn 250 mensen de toegang tot Nederland geweigerd, omdat zij geen geldige reisdocumenten hadden of een gevaar zijn voor de veiligheid.

Asielaanvragen en aanhoudingen

Dit betekent dat er van 9 december 2024 tot en met 9 maart 2025 honderd mensen meer zijn tegengehouden ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder, toen er minder intensieve controles waren. Maar er werden vorig jaar ook minder mensen gecontroleerd: in totaal 38.600.

Dertig tegengehouden mensen hebben de afgelopen maanden aangegeven een asielaanvraag te willen doen in Nederland, zij zijn vervolgens doorverwezen naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Vorig ging het nog om honderd asielzoekers. Er zijn tussen december en maart ook mensen bij de grens aangehouden: negentig in totaal. Maar toen er minder intensieve controles werden uitgevoerd waren het er meer: in dezelfde periode vorig jaar ging het nog om 260 mensen. De arrestaties waren in het kader van mensensmokkel of drugscriminaliteit.

'We zien nauwelijks controles'

Jeroen Diepemaat is burgemeester van de gemeente Losser, die aan Duitsland grenst. Hij spreekt namens collega's in verschillende grensregio's. Die geven allemaal bij hem aan dat ze sterkte twijfels hebben bij de effectiviteit van de geïntensiveerde grenscontroles.

Diepemaat ziet dat er nauwelijks controles worden uitgevoerd. En als ze er wel zijn, leveren ze volgens de Twentse burgemeester weinig op. Op de vraag of hij de afgelopen maanden door de politie is bijgepraat over een 'vangst' bij de controles, blijft hij stil. "Ik heb daar niet direct een geslaagd verhaal bij. Eigenlijk is het beeld heel erg gelijk in al die grensregio's: we zien het nauwelijks."

Grenscontroles symboolpolitiek?

Hij noemt de invoering van de grenscontroles symboolpolitiek. "Die illegale mensenhandel vindt met name aan de Europese buitengrenzen plaats. Dus wat je aan de binnengrenzen pakt, is maar heel weinig, denk ik. Als je gaat controleren vind je altijd wat, dat is altijd zo. Maar of het proportioneel is kun je je echt wel afvragen."

"Volgens mij was de doelstelling van dit kabinet om de instroom van illegale immigratie te beperken. Als het nou zeer hard en onomstotelijk kan aantonen dat dat met deze maatregel is gelukt, dan wil ik best overtuigd raken op dat punt. Maar ik heb daar grote twijfels bij", zegt de burgemeester van Losser tot slot.