Een moordpoging op de burgemeester van het Duitse stadje Altena is het dieptepunt van het vluchtelingendebat in Duitsland. Intussen lopen kiezers weg uit het midden en de Duitse politiek versplintert. Nu Angela Merkel in 2021 stopt als bondskanselier is de vraag hoe Duitsland verder moet na haar vertrek.

Burgemeester Andreas Hollstein van het stadje Altena stapte in november 2017 nietsvermoedend een Turkse dönerzaak binnen om een broodje te bestellen, toen een andere klant hem vroeg of hij de burgemeester was. Hollstein antwoordde bevestigend en daarop pakte de man een vleesmes en zette dat bij de burgemeester op de keel. 

“De man schreeuwde: ‘u laat mij omkomen van de dorst terwijl u tweehonderd buitenlanders opvangt’”, vertelt Hollstein nu. “De eigenaren van de dönerzaak kwamen gelukkig tussenbeide. Ik kwam er met lichte verwondingen van af.”

Zo heeft de CDU-burgemeester van het 20.000 zielen tellende stadje de groeiende onvrede en verdeeldheid in de Duitse samenleving aan den lijve ondervonden. Nadat Hollstein in 2016 besloot om honderd vluchtelingen meer op te nemen in zijn stad dan hij wettelijk verplicht was, groeide het aantal bedreigingen in zijn mailbox flink. 

Politieke midden verliest in Duitsland

Na de afgelopen deelstaatverkiezingen in Duitsland is duidelijk te zien dat het politieke midden steeds verliest, terwijl de AfD en de Grünen gigantische winsten boeken. De AfD kwam vanuit het niets op ruim 10 procent in Beieren en op 13,1 procent in Hessen (voorheen 4,1 procent) uit. De Grünen waren zowel in Hessen als in Beieren de tweede partij met 19,8 en 16,7 procent. 

“Ik acht de kans groot dat in de nabije toekomst 25 procent van het Duitse volk op ons stemt”, zegt Martin Schiller opgewekt. Hij is een vooraanstaand politicus van de AfD in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Sandra Laaz, fractievoorzitter van de Grünen in Marburg heeft nog nooit een overwinning meegemaakt als afgelopen zondag.  

De Grünen kregen 26 procent  van de stemmen in Marburg. Twee keer zoveel als bij de vorige deelstaatverkiezingen. “De grote partijen, de Christen-Democraten, ze hebben de antwoorden niet meer. En ze vergeten ook dat er meer speelt dan alleen vluchtelingen in dit land,” aldus Laaz. 

Verlies regeringspartijen

Intussen krijgen regeringspartijen CDU en SPD het ene na het andere verlies voor de kiezen. Na de verkiezingen in Hessen besloot Angela Merkel zelfs op te stappen als voorzitter van het CDU. Ze blijft wel aan als bondskanselier tot 2021. Terwijl de strijd over haar opvolging nu losbarst, is het de vraag of de regeringspartijen het tij naar verdere polarisatie nog kunnen keren. 

“In alle andere Europese landen hebben we al gezien dat de grote middenpartijen niet langer dominant zijn. Misschien zijn is Duitsland wel het laatste land dat dat nu meemaakt”, verklaart burgemeester Hollstein. Hij hoopt niet dat zijn partij nu de weg van het populisme kiest. “Ik hoop op een nieuwe partijvoorzitter die zich in het midden vestigt. Ik denk dat Duitsland dat nodig heeft.” 

De burgemeester is intussen volledig hersteld. Ondanks de aanslag zegt hij zich veilig te voelen in Altena. “Als burgemeester kan je niet leven met politiebescherming.” Het beleid van Merkel steunt hij nog altijd. “ 'Wir schaffen das’ was niet een uitnodiging aan iedereen om naar ons toe te komen. Maar er waren mensen op de vlucht en die stonden hier aan de grens. Ik geloof dat wij Duitsers er goed aan gedaan hebben om op deze manier te handelen.” 

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."