'Het leek een onschuldig werklozenproject, maar was een dodelijk doordacht plan': Nederlandse werkkampen waren voorportaal van Auschwitz

Voordat ze op transport werden gezet naar de vernietigingskampen, zijn duizenden werkloze Joodse mannen in de oorlog tewerkgesteld in Nederlandse kampen. "Het leek een onschuldig werklozenproject, maar het was een dodelijk doordacht plan."

De vader van onderzoeker Lion Tokkie was een van de mannen die gedwongen werd in zo'n kamp te werken. "Veel mensen denken dat de kampen door de Duitsers zijn gebouwd, maar het was de Nederlandse staat die bedacht dat het een goed idee was om werklozen onder te brengen in barakken en ze te laten meegraven aan kanalen of de Zuiderzeewerken."

Nederlands ontwerp

In het kader van 75 jaar bevrijding is er in het Amsterdamse bos een tentoonstelling over deze zwarte bladzijde in de geschiedenis. Alleen al in en rond Amsterdam lagen 13 werkkampen, 4 daarvan bevonden zich in het Amsterdamse Bos.

De meeste kampen lagen in het Oost-Nederland en Noord-Nederland, waar de werklozen uit het westen naartoe werden gebracht. In totaal waren er 67 werkkampen, zegt Tokkie. Hij deed onderzoek naar deze kampen en werkte mee aan de tentoonstelling.

'Geen idee dat ze nooit meer zouden terugkeren'

"Begin 1942 gingen 900 Joodse Amsterdamse mannen naar de werkkampen. Ambtenaren, onderwijzers, juristen: allemaal waren ze werkloos, want de Duitsers verboden hen te werken. Al snel volgden duizenden anderen", vertelt Tokkie.

"De eerste groep mensen had echt niet het idee dat ze nooit meer zouden terugkeren van deze reis. In die tijd was verplichte arbeid heel normaal als je werkloos was."

Bron: EenVandaag

'Mijn grootvader moest naar het kamp'

De Joodse Daniël Jakobs werd ook tewerkgesteld in een van deze kampen. Hij moest werken in kamp de Vecht, bij Dalfsen. Zijn kleinzoon Hans Davidson vertelt: "Het leven van mijn opa was prachtig tot 1941. Toen kwam er een Duitser aan zijn deur die zei: uw zaak is verbeurd verklaard, ik ben nu de eigenaar."

"Mijn grootvader werd werkloos. Door de regels in Nederland - die de Duitsers misbruikten - moest hij naar een werkkamp. Daar moest hij ontginningen doen. Je moet je eens voorstellen hoe dat gevoeld moet hebben. Als je uitgesloten wordt, dingen niet meer mag. Als je winkel afgepakt wordt, en je vrijheid. Hoe moet dat voelen?"

Keihard werken

"In het begin was de sfeer best redelijk in de kampen. De mannen moesten keihard werken van 7 uur tot 18 uur, maar er was ook iets van ontspanning mogelijk in de vorm van het lezen van een boek of het schrijven van een brief", vertelt onderzoeker Tokkie.

Maar eind 1942 sloeg de sfeer om. Nederland moest van Hitler 45.000 Joden leveren aan de vernietigingskampen. "De Duitsers in Nederland gingen rekenen en dachten: we hebben al 10.000 Joodse mannen in de werkkampen zitten, wat als we hen herenigen met hun gezinnen en hen dan op transport zetten naar Auschwitz? Dan komen we wel aan die 45.000. En zo geschiedde."

'Dodelijk doordacht'

"Het is ongelooflijk misdadig geweest, maar op een manier dat je er bijna bewondering voor moet hebben", zegt Davidson over de kampen waarin zijn opa werkte.

"Omdat het zo goed geregeld was en allemaal paste, maar met de psychologie van de duivel. Dodelijk doordacht."

Werkkampen verdwenen

Van de werkkampen is anno 2021 niets meer terug te vinden. Op de plaatsen waar vroeger de werkkampen stonden zijn nu woonwijken en vakantie-oorden gebouwd, ook is er een asielzoekerscentrum gekomen.

De tentoonstelling 'Tewerkgesteld in het Amsterdamse Bos' moet ervoor zorgen dat het verhaal van de werkkampen niet vergeten wordt. Tot 3 april 2022 is de expositie te zien. "Het is belangrijk om de geschiedenis levend te houden, in de vage hoop dat dit nooit meer zal gebeuren en het beter zal gaan", zegt Davidson.