Hardere aanpak klimaatdemonstranten kan ertoe leiden dat ze uiteindelijk minder protesteren, denkt hoogleraar

De burgemeester heeft de demonstratie verboden, maar toch gaat Extinction Rebellion komende zaterdag snelweg A10 blokkeren. Minister Dilan Yeşilgöz van Justitie zegt dat ze dit soort demonstraties 'spuugzat' is en harder wil optreden, maar werkt dat?

Sneller en direct optreden, met die boodschap gaan politie en het Openbaar Ministerie komende zaterdag klimaatdemonstranten aanpakken op snelweg A10 naast het oude hoofdkantoor van ING.

Deel van ringweg blokkeren

Extinction Rebellion wil opnieuw een deel van de ringweg rond de hoofdstad blokkeren om te protesteren tegen ING. De klimaatactiegroep eist dat de bank al haar financiering van de fossiele industrie beëindigt, maar ING heeft eerder al laten weten dat die wens 'onrealistisch' is.

Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam heeft de aangekondigde demonstratie vooraf al verboden vanwege de grote veiligheidsrisico's. Er is wel een alternatieve locatie aangewezen waar zaterdag gedemonstreerd mag worden.

'Dit zijn illegale acties'

Het is de eerste maatschappelijk ontwrichtende demonstratie sinds boeren begin februari een aantal snelwegen in het land blokkeerden met trekkers en platen in brand staken, waar ook asbest bij vrijkwam. Na die demonstraties liet justitieminister Yeşilgöz weten dat de maat wat haar betreft vol was.

"Dit is geen demonstreren, dit zijn geen protesten, dit zijn illegale acties of zelfs het plegen van misdrijven. Daar komen de actievoerders niet mee weg", zei de minister in een gezamenlijke verklaring met de politie en het Openbaar Ministerie (OM).

Recht van demonstreren

Dat er in dit geval geen sprake van een demonstratie is, beaamt Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. "Het is aan de burgemeester om te kijken of zo'n demonstratie op die bepaalde plek wordt toegelaten, gelet op het verkeersbelang en de veiligheid."

Hij vervolgt: "En als de burgemeester dan zegt dat het niet kan, dan is die demonstratie illegaal en dan bestaat er op dat moment ook niet meer het recht om te demonstreren op die specifieke plek."

'Er staat weinig over in Grondwet'

Demonstreren is een grondrecht, wordt vaak gezegd. Maar volgens Schilder staat er eigenijk maar weinig over demonstreren in de Grondwet. "Die zegt alleen maar dat het recht tot vergadering en betoging wordt erkend."

Maar daarnaast is er nog een andere wet, de Wet openbare manifestaties. "Die geeft wat spelregels. Die zegt bijvoorbeeld dat je een betoging moet aanmelden van tevoren. En dan is het aan de burgemeester om de taxatie te maken: waar willen ze het liefste demonstreren, hoeveel mensen komen er en welke andere belangen zijn er in het geding."

Waar kan hardere aanpak uit bestaan?

De politie en het OM gaan komende zaterdag de activisten sneller en harder aanpakken. Volgens Schilder zijn er verschillende mogelijkheden maar is het wel lastig. "Als de burgemeester harder wil ingrijpen, dan komt het aan op fysiek optreden. Dat betekent dat er meer politie ingezet moet worden met ook zware fysieke middelen."

Maar bij eerdere blokkades van de snelweg A12 werden veel demonstranten vrijgesproken. "En dat had te maken met het feit dat de politie vrij hard had opgetreden en dat rechters vonden dat het disproportioneel was en dat ze vrij lang vastgezeten hebben in de politiecel. En om die reden heeft toen de rechter gezegd: 'Dan ga ik geen straf opleggen.'"

'Klimaatactivisten worden recidivisten'

Maar omdat het om de zoveelste snelwegblokkade van Extinction Rebellion gaat, verandert de situatie volgens de hoogleraar wel. "Je ziet het ook met inbrekers die, als ze voor de derde keer bij de rechter verschijnen, een hogere straf krijgen. Dat noem je recidive."

En zo zit het ook met de demonstranten, denkt Schilder. "Als ze meerdere keren voor de rechter moeten verschijnen, dan zal de rechter op den duur toch hogere straffen gaan uitdelen."

Afschrikkende werking?

"Dan begint het waarschijnlijk met geldstraffen en ook een taakstraf. Daarna een voorwaardelijke gevangenisstraf, daarna eventueel zelfs een onvoorwaardelijke gevangenisstraf", legt hij uit.

De hoogleraar verwacht dat dit voor sommige demonstranten best een belemmering kan zijn: "Dan denk ik dat deze handhavingsmaatregel wel zal leiden tot verminderde demonstraties."

Direct beboeten

Yeşilgöz heeft ook gesproken over direct beboeten van demonstranten en als dat niet direct kan misschien achteraf beboeten en vervolgen. In die hardere aanpak ziet Schilder minder heil. "Als honderden mensen opgepakt moeten worden, dan zitten de de cellen al overvol. Maar ook het hele justitiële apparaat raakt verstopt."

"Dus dat is inderdaad een methode van actievoeren die wat dat betreft succesvol kan zijn omdat gewoon de mogelijkheden ontbreken om daadwerkelijk tot vervolging over te gaan", zegt hij. "En ik hoor officieren van justitie ook wel eens klagen dat ze jarenlang moeten wachten voordat ze eindelijk iemand voor de rechtbank krijgen. En dat gaat dan vaak ook over zwaardere criminelen."

Uitspraken Yeşilgöz gepast?

Dat een minister van Justitie zich zo hard uitspreekt over demonstraties in Nederland, snapt Schilder wel. "Kijk, er is heel veel kritiek op. Maar ik vind dat de minister daar iets over mag zeggen omdat zij ook verantwoordelijk is voor het Openbaar Ministerie en voor de politie.

"Zij ziet dat de samenleving gedeeltelijk ontwricht wordt, dan zou je als minister van Justitie geen knip voor de neus waard zijn als je daar helemaal geen standpunt over inneemt. Dat is haar taak ook", zegt hij tot slot.