Integriteitsonderzoeken zijn 'big business'. Steeds meer bedrijven en instanties huren bureaus in voor een onderzoek naar de werkcultuur, na een klacht of preventief. "Het is vaak paniek. Er is een melding, dus er moet wel iets aan de hand zijn."

De onderzoeken worden gedaan door recherchebureaus, adviesbureaus, accountants of advocatenkantoren. Regels en wettelijke kaders voor deze onderzoeken ontbreken. Maar belangrijker nog: er worden te veel onderzoeken gedaan, terwijl andere oplossingen worden overgeslagen.

Naar de rechter kost veel geld

Dat zegt Caroline Raat, deskundige op het gebied van integriteit. Zij promoveerde met het proefschrift 'Mensen met macht: Rechtsstatelijkheid als organisatiedeugd voor maatschappelijke organisaties'. "Een goed gesprek, mediation, eventueel een overplaatsing. Er zijn heel veel andere opties behalve een extern onderzoek. Ik zie in veel van die onderzoeken alles fout gaan wat er maar fout kan gaan."

In sommige gevallen komt een ontslag of schorsing bij de rechter. "Dat kost ongelofelijk veel geld", zegt hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries. "En veel mensen willen niet opnieuw een vervelende geschiedenis oprakelen, maar ik zie dat rechters vaak wel een goed oordeel vormen als een onderzoek rammelt."

'Ze worden gesloopt'

De Vries doet voor veel integriteitsonderzoeken contra-expertises en is niet te spreken over de kwaliteit. Uit onderzoek dat hij deed, bleek zelfs ruim driekwart zeer ondeugdelijk. Vandaar de titel van zijn boek: Kapot. Want dat is volgens hem het lot van mensen die worden beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag.

"Vriendschappen gaan stuk, familie verbreekt het contact, arbeidscontracten worden beëindigd, een bankroet komt dichtbij: ze worden gesloopt, of ze nu schuldig worden bevonden of niet." Bij rechtszaken over grensoverschrijdend gedrag wordt hij geregeld als deskundige opgevoerd.

Niet onbevooroordeeld

Ook in het geval van een ontslagen hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam kwam het tot een rechtszaak. Eind 2020 begon de UvA een integriteitsonderzoek naar hem. Na een klein jaar werd het onderzoek door Fijbes Consultancy afgerond. Hoewel de onderzoekers niet concludeerden dat een ontslag nodig was, gebruikte de UvA het rapport om de hoogleraar te ontslaan.

Toen hij dat ontslag aanvocht bij de rechter, kreeg hij gelijk. Het ontslag werd teruggedraaid. De rechter vond dat de UvA niet onbevooroordeeld het onderzoek was ingegaan en had kritiek op het feit dat de hoogleraar in kwestie had moeten aandringen het onderzoek uit te breiden.

Sportwereld

Fijbes Consultancy deed ook onderzoek in de sportwereld: bij de triatlonbond, de hockeybond en de roeibond. Triatleet Rachel Klamer deed mee aan aan een van die onderzoeken. "Het voelde erg gestuurd, zoekend naar fouten. Er werden sturende vragen gesteld. Ik had het goed bij de triatlonbond, maar daar werd geen genoegen mee genomen." Fijbes benadrukt dat zijn uitkomsten bij een contra-expertise reproduceerbaar waren en dat alle drie de onderzoeken in de sportwereld ook positieve ervaringen bevatten en dat die zijn meegenomen.

Wat betreft het doorvragen op specifieke zaken, merkt Fijbes op dat het stellen van kritische vragen en het doorvragen op ervaringen tot ongemak kan leiden. Niet om te sturen of te overtuigen, maar om te begrijpen waar die verschillen vandaan komen. Verder geeft hij aan dat hij anderhalf jaar geleden is gestopt met integriteitsonderzoeken vanwege een gebrek aan regulering die volgens hem noodzakelijk zijn om de kwaliteit te borgen.

Minderheid tegen de meerderheid

Hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries is kritisch op dergelijke onderzoeken. "Het is steeds een minderheid sporters die klaagt, tegenover een meerderheid die tevreden is. Als je kijkt wie de klagers zijn, verkeren die vooral in de periferie van de topsport. Ik vind dat dat onderscheid onvoldoende is meegenomen."

"Tot dusver is alleen het rapport van de roeibond onderwerp geweest van een rechtszaak. De Nederlandse Roeibond (KNRB) heeft de schorsing van technisch directeur Hessel Evertse in mei 2022 moeten terugdraaien. In het vonnis wordt opgemerkt dat de KNRB met het schorsen van Evertse overhaast te werk is gegaan. De bevindingen uit het rapport hadden eerst met de bestuurder moeten worden besproken."

Binnenkort meer regels en kaders

Michiel de Vries vertelt dat als een rapport rammelt, 'en dat doet het heel vaak', iemand bij de rechter meestal alsnog wel gelijk krijgt. "Maar dat kost heel veel geld. En heel veel mensen hebben daar ook geen zin in, om alles weer op te rakelen." Naar alle waarschijnlijkheid zullen er vanaf begin 2024 wel meer regels en kaders zijn voor integriteitsonderzoeken. Regeringscommissaris grensoverschrijdend gedrag Mariette Hamer laat EenVandaag weten dat zij ook ziet dat onderzoek na meldingen van grensoverschrijdend gedrag vaak tot meer schade leidt.

"We werken aan een nieuwe zogeheten handreiking, waarin ook zal worden beschreven hoe goed onderzoek eruit ziet en waar onderzoekers die dit onderzoek uitvoeren aan moeten voldoen", zegt Hamer. "Ook zullen we kijken of er aanpassingen nodig zijn in een wettelijk kader voor het doen van goed onderzoek."

In 2024 kozen bijna 10.000 Nederlanders voor euthanasie, 10 procent meer dan in een jaar eerder. Toch zitten er strenge voorwaarden aan verbonden. In deze video leggen we uit hoe het proces precies werkt en waarom veel verzoeken afgewezen worden.

Na de arrestatie van de vermoedelijke Rotterdamse serieschutter, Sendric S., reageerde de buurt opgelucht. Toch voelen sommige wijkbewoners zich na de 3 moorden nog altijd angstig, ziet de stadsmarinier. "Dat gevoel van onveiligheid gaat nog lang door."

Door 3 fatale schietpartijen in nog geen 2 weken tijd stond eind december het leven in het Rotterdamse stadsdeel IJsselmonde even stil. Uit het niets werden 3 mannen op straat neergeschoten. Het zorgde voor een uitzonderlijk advies: 'Ga bij voorkeur niet alleen naar buiten, vermijd donkere plekken.'

Meer ernstige incidenten

Stadsmarinier Wieke van de Haterd was betrokken bij het opstellen van dat advies. Een stadsmarinier is een ambtenaar die vanuit de gemeente werkt aan de veiligheid in de buurt. Van Haterd's werkterrein is IJsselmonde, waar de schietpartijen waren. Een wijk waar de afgelopen jaren het aantal ernstige incidenten is toegenomen, zegt ze.

Na de eerste schietpartij, was nog helemaal niet duidelijk wat er aan de hand was. "Wat maakt dat deze man specifiek is uitgekozen of is het toevallig?" Er werd tegelijkertijd ook onderzoek gedaan naar het wapen. "Toen is ook het tweede slachtoffer gevallen", vertelt ze. Er werden beelden vrijgegeven, maar het leidde nog niet tot de schutter. Het derde slachtoffer viel opnieuw in hetzelfde gebied. "Toen is de link gelegd: het gaat om dezelfde dader."

'Er was echt gevaar'

De politie schaalde volgens Van de Haterd snel op waardoor alle capaciteit beschikbaar was om de schutter snel te pakken. "Omdat er echt gevaar was dat hij weer zou toeslaan." De gemeente en politie kwamen samen tot het advies niet alleen naar buiten te gaan. "Daar hebben we lang over getwijfeld", zegt ze. "Want uiteindelijk gaat het ook uit van een maakbaarheid dat het niet kan gebeuren."

Maar de situatie was uitzonderlijk. "Het was duidelijk wat zich in IJsselmonde afspeelde, er leek echt een verband", legt ze uit. En veel was ook onzeker. Er was veel politie, zichtbaar en onzichtbaar in de wijk. Ook was er veel aandacht voor. "Wat doet dat met zo'n verdachte? Escaleert het meer, wordt de situatie gevaarlijker? Daar moet je toch rekening mee houden."

Bewoners ondersteunen

Na het derde slachtoffer gaat het ineens snel. Er wordt een duidelijke foto vrijgegeven en na een klopjacht kan de politie hem inrekenen. Beelden van de inval circuleren al snel via social media, het gaat om een flat in de buurt van de schietpartijen. De 24-jarige Sendric S. werd er aangehouden, die niet officieel woont in het gebouw. De opluchting is groot. "Omdat je echt bang bent dat er nog andere slachtoffers gaan vallen."

De strafzaak tegen S. begint, over een motief is niets bekend. Wijkmarinier Van de Haterd is nog erg bezig met het organiseren van de nazorg in de wijk. "Het effect van dat gevoel van onveiligheid dat gaat heel lang door", vertelt ze. "We zijn met z'n allen druk bezig om te kijken wat we kunnen doen om de bewoners hierin te ondersteunen".