Extra belasting op frisdrank spekt de staatskas, maar maakt Nederlanders niet minder dik: 'Doe het zoals in Groot-Brittannië'

De extra belasting op frisdrank, die ervoor moet zorgen dat we minder suiker binnenkrijgen, spekt vooral de staatskas. Maar minder dik worden we er niet van. Experts vinden dat een andere aanpak nodig is.

Met de ingang van het nieuwe jaar ging de zogenoemde 'verbruiksbelasting' op niet-alcoholische dranken omhoog. Van 9 cent steeg die naar 26 cent per liter.

'Maatregel niet consequent doorgevoerd'

Het idee erachter: overgewicht aanpakken. "We krijgen met z'n allen te veel suiker binnen en dat zit onder andere in frisdranken. Als je suikerhoudende dranken duurder maakt, kiezen mensen eerder voor goedkopere dranken zonder suiker, is de gedachte achter de maatregel", vertelt voedingsdeskundige Michelle van Roost.

Maar de gezondheidswinst is waarschijnlijk minimaal. "Dat komt doordat de maatregel niet consequent is doorgevoerd. Hij houdt geen rekening met de hoeveelheid suiker in dranken. Cola, waar heel veel suiker in kan zitten, wordt net zo zwaar belast als water met een smaakje. Terwijl water met een smaakje de gezondere keuze is."

'Geen stimulans voor consument en producent'

Ook vindt Van Roost het vreemd dat Chocomel en Fristi, die beide veel suiker bevatten, zijn uitgezonderd omdat ze onder zuivel vallen. "Op deze manier draagt de belasting weinig bij aan een betere volksgezondheid, maar vult die vooral de staatskas", zegt de voedingsdeskundige.

Volgens de Miljoenennota levert de belastingverhoging de staatskas jaarlijks bijna 400 miljoen op. "En de consument is de sjaak. Die moet meer betalen, daar komt het op neer. Of die nu cola light koopt of cola met suiker: dat is even duur. Daar zit geen stimulans in. Op die manier worden fabrikanten ook niet gestimuleerd om de suiker eruit te halen."

Alle suikerhoudende producten belasten

"Als we echt iets willen doen aan het overgewicht van Nederlanders, dan moeten we meer sturen naar de gezonde keuze. Een van de maatregelen kan dan zijn een 'slimme suikertaks': hoe meer suiker, hoe meer taks je betaalt", zegt Van Roost. "Nu is het voor de consument erg verwarrend, omdat dranken, ongeacht het suikergehalte, even zwaar worden belast."

"Neem nu water met een smaakje. Daar zit vaak alleen aroma's in, maar sommige bevatten dan wel weer suiker. Dat zie je alleen niet zo makkelijk op het etiket. Het zou dus handig zijn als je met de prijs ook gestuurd wordt naar een gezondere keuze.

Ongezonde boodschappen

Daarom wil de voedingsdeskundige ook een belasting op voedsel met een hoog suikergehalte, zoals koek en snoep. En bij gezond voedsel, zoals groente en fruit moet de belasting juist omlaag, vindt ze.

Er ligt wat haar betreft ook een taak bij de supermarkten: "We moeten die echt anders gaan inrichten. Nu is 80 procent van wat er in de schappen ligt ongezond. We moeten ervoor zorgen dat minimaal 50 procent van het aanbod de gezondere keuze is en dat je niet hoeft te zoeken naar gezonde producten."

'Kom met de juiste prikkels'

Net als Van Roost vindt ook Taco Juriaanse van de Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters, Sappen (FWS) dat de huidige aanpak te weinig oplevert. "In de basis snappen we wel dat er naar fiscale instrumenten wordt gekeken om gezond gedrag te stimuleren. Maar deze maatregel heeft daar eigenlijk niks mee te maken", zegt hij.

"Als je wilt dat fabrikanten minder suiker in hun producten stoppen en dat consumenten minder suiker gaan consumeren, dan moet je met de juiste prikkels komen. En deze 'verbruiksbelasting' is dat niet", vindt Juriaanse.

Engelse model overnemen

We kunnen beter het Engelse model overnemen, vindt ook Taco Juriaanse. "Dat is een stuk effectiever dan wat we nu in Nederland doen. Frisdranken bevatten ongeveer 15 procent van alle suikers die geconsumeerd worden. Ook hier moeten alle producten waar veel suiker in zit worden meegenomen." Waarom dat nog niet gebeurt is hem een raadsel.

"Er worden allerlei argumenten gebruikt over dat het ingewikkeld is en dat de Nederlandse systemen er nog niet op ingericht zijn. Maar wij hebben bij FWS het idee dat het gewoon kan. Een beetje vanuit het motto: waar een wil is, is een weg. We hebben een groot volksgezondheidsprobleem, dus we moeten alle zeilen bijzetten."

14 procent minder frisdrank

Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid laat via zijn woordvoerder weten dat de verhoging van de verbruiksbelasting op frisdranken 'extra geld oplevert voor belangrijke plannen en te veel gebruik van frisdrank terugdringt.

"Onderzoekers verwachten dat door die verhoging jaarlijks circa 14 procent minder frisdrank wordt gebruikt, in totaal zal zo'n 384 miljoen liter minder worden verkocht. Dat is niet niks vanuit het perspectief van volksgezondheid."

'Deadlines in het coalitieakkoord'

Op de vraag waarom niet is gewacht tot een voor de gezondheid effectievere maatregel gereed was, antwoordt Van Ooijen: "Dat heeft te maken met de deadlines die in het coalitieakkoord zijn gesteld. Daarin was onderdeel van de financiële afspraken om per 1 januari afgelopen jaar de belasting op onder meer frisdranken te verhogen."

"Daarom hebben we ervoor gekozen om twee dingen tegelijk te doen, namelijk door ondertussen hard door te werken aan een slimme variant van de verbruiksbelasting. Die moet in ieder geval het effect hebben dat bijvoorbeeld havermelk zonder suiker of andere dranken zonder suiker in een hele andere belastingcategorie komen dan cola met veel suiker. Dat kon niet in één keer door de tijdsdruk die in het coalitieakkoord is afgesproken."