Slachtoffers van verkeersongelukken en misdrijven kunnen in Nederland schadevergoeding krijgen, maar voor naasten en nabestaanden van slachtoffers was zo’n regeling er nog niet. En daarmee was Nederland het enige land in de EU dat nog geen wettelijke ‘affectieschadevergoeding’ kent. Na jarenlange strijd voor erkenning, komt deze regeling er nu.

De Eerste Kamer stemde voor een wetsvoorstel dat een schadevergoeding voor nabestaanden mogelijk moet maken. De rechter kan daders straks veroordelen tot het betalen van een schadevergoeding van 12.500 tot 20.000 euro. Bij schade of leed in civiele zaken, waarvoor bijvoorbeeld een bedrijf, ziekenhuis of automobilist aansprakelijk is, dekt een verzekeraar vaak de schade. Daders van bijvoorbeeld een gewelds- of zedenmisdrijf moeten zelf betalen. Is de dader daartoe niet in staat, dan schiet de Staat het smartengeld voor en verhaalt dat vervolgens op de dader. 

Het is het slotakkoord van een lange strijd voor erkenning, zegt Victor Jammers van Slachtofferhulp: "We hebben de afgelopen jaren gezien dat er meer aandacht is gekomen voor de rechtspositie van slachtoffers, maar als het gaat om affectieschade was er een grote leemte in de Nederlandse wet , in vergelijking met de ons omringende landen”

Behoefte bij nabestaanden MH17

Er is al jaren behoefte aan een dergelijke financiële regeling. Die komt het duidelijkst naar voren in grootschalige zaken (denk aan de vliegramp met MH17 waar buitenlandse slachtoffers vaak wel recht hadden op een tegemoetkoming voor affectieschade, maar de Nederlandse slachtoffers niet). De behoefte is er ook in individuele zaken die niet of nauwelijks in de publiciteit komen. De vergoeding van affectieschade kan het leed (het verdriet) niet wegnemen, maar biedt wel erkenning en genoegdoening en helpt bij de verwerking. Een nabestaande geeft ook aan dat de wet broodnodig is. “Na de veroordeling worden de naasten en nabestaanden een beetje vergeten en dit is niet juist. Ook ons leed stopt namelijk niet en is voor veel gezinnen niet te overzien, zowel fysiek als mentaal. Banen gaan verloren, mensen worden ziek, gezinnen vallen uit elkaar en dan is er ook nog de financiële impact die dit met zich meebrengt”.

Voor kinderen van zus zorgen na moord

Een schadevergoeding voor nabestaanden zou welkom zijn voor Lena. Haar zus Miranda werd vermoord door haar eigen man, waarna Lena zich ontfermde over de kinderen. Pubers waren het nog, die schoolgaand waren. Ze deed het met veel liefde, deelde mee in de kosten voor bijvoorbeeld scholing en psychologische begeleiding. Ook zette zij haar eigen carrière op een lager pitje.  Ze had de luxe situatie dat zij het zich kon veroorloven, maar dat geldt voor veel anderen in een soortgelijke situatie niet. Daarom is het volgens Lena zo belangrijk dat het leed van nabestaanden en naasten wordt erkend en dat ze een bijpassende vergoeding kunnen krjjgen. "Hele gezinnen worden ontwricht, het kost banen, het kost gezondheid. Er komt al zo veel op je af, ik denk dat het ons leven rustiger had gemaakt geweest als je weet dat je je niet teveel druk hoeft te maken om de financiële kant van de zaak".

De discussie over smartengeld voor naasten en nabestaanden loopt al lang in ons land. In 2010 verwierp het parlement een dergelijk voorstel nog. Grote vrees was dat het zou leiden tot een claimcultuur, waarbij een hele familie ongebreideld geld zou gaan opeisen. Maar de laatste jaren is er veel meer aandacht gekomen voor de rol van slachtoffers en nabestaanden. Al sinds 2004 hebben slachtoffers bijvoorbeeld spreekrecht in strafzaken. En recent gaf minister Dekker voor Rechtsbescherming al aan in EenVandaag dat hij ook spreekrecht voor slachtoffers wil invoeren bij TBS-zittingen.

Vrees voor claims en premiestijging

Het Verbond van Verzekeraars vreesde aanvankelijk dat de wet tot enorme stijging van premies zou leiden. Het gaat dan vooral om claims bij verkeersongelukken, die via de WA-premie moeten worden betaald. Een tweede zorgcategorie zijn de medisch specialisten. Die zijn verzekerd voor schade ten gevolge van medische missers. Meer claims leidt ook hier tot verhoging van premies voor de specialisten.

Het nieuwe wetsvoorstel heeft de zorg over deze claimcultuur grotendeels weggenomen, zegt Rudi Buis van het Verbond van Verzekeraars. Het verbond is dan ook voorstander van de nieuwe wet. Het deel van de nabestaanden en naasten die in aanmerking komen voor een vergoeding, is namelijk ingeperkt. Je zult als naaste of nabestaande goed moeten aantonen welke schade is geleden. Ook is er een maximum gesteld van 20.000 euro per geval.

Buis verwacht wel dat de nieuwe wet leidt tot een lichte verhoging van de schadelast van 3%, omdat er meer letselschade bij verkeersongelukken moet worden uitgekeerd. Maar Buis verwacht wel een forse stijging van de schadelast van ongevallenverzekeringen bij de medisch specialisten, tot wel 15% meer, vreest Buis. De verwachting is namelijk dat er een forse stijging zal komen van schadeclaims rondom medische missers.

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."