Een lege plek aan tafel, een kaarsje op een altaartje, een bezoek aan het graf: voor Stephanie, Hilda en Dionne zijn deze feestdagen de eerste zonder hun dierbaren. Hoe ga je om met kerst als rouw nog zo vers is? "Het wordt emotioneel."
Stephanie moest dit jaar afscheid nemen van haar zoon Freek (21), Hilda van haar partner Bert (58) en Dionne van haar oma Sijtje (92). Voor alle drie maakt dat de feestdagen moeilijker dan anders. Ze vertellen hoe ze daar op hun eigen manier mee omgaan en rouwcoach Myrthe Geerts, die zelf haar vader verloor, geeft advies.
Stephanie Braun (56) moet haar zoon Freek missen, die in augustus overleed
"Afgelopen augustus is mijn zoon Freek op 21-jarige leeftijd overleden als gevolg van euthanasie vanwege ondraaglijk lijden. Bij zijn geboorte kreeg Freek zuurstoftekort, waardoor hij een flinke hersenbeschadiging opliep. Bij hem uitte zich dat in een allesoverheersende fysieke beperking. Hij zat in een rolstoel en kon niet praten. Terwijl hij zoveel wilde, zo intelligent was. Daarnaast had hij ontzettend veel pijn, waarvoor hij vele operaties heeft gehad."
"Hoe ouder hij werd, hoe meer hij zich bewust werd van wat hij niet kon. Ook wist hij dat de pijn alleen maar erger zou worden. Hij wilde niet gehandicapt zijn. Hij wilde naar feestjes, een gezin, een leuke baan, zijn rijbewijs halen, fietsen, op hockey. Dingen die voor de meeste mensen heel gewoon zijn."
'Reis naar de vrijheid'
"Uiteindelijk wilde hij er niet meer mee leven, besloot hij in het voorjaar van 2023. Toen is hij gestart met het traject richting euthanasie. Zelf noemde hij dat - we communiceerden via geschreven tekst - zijn 'reis naar de vrijheid'. Hoe moeilijk ik het ook vond, ik heb hem altijd gesteund."
"En toch blijf je ergens denken: misschien trekt hij de keutel wel in, bedenkt hij zich. Je stopt het ook een beetje weg. En dan is het toch ineens zover. Het schuurt wel hoor. Ik begrijp Freeks keuze en het doet pijn dat hij er niet meer is, ik mis hem zelfs steeds meer. Maar tegelijk ben ik nu niet meer non-stop aan het zorgen. Heb ik ineens tijd voor allerlei dingen. Dat is een gekke gewaarwording."
Bekijk ook
'Lekker mijmeren'
"Zijn slaapkamer hebben we helemaal intact gelaten. Sterker nog, we hebben hem gezellig gemaakt met een fijne bank. We hebben een altaartje gemaakt met mooie foto's en kaarten. Ik heb er nog niet gezeten, dat kan ik nog niet opbrengen. Ik zie het wel voor me, dat ik dat op een gegeven moment wel doe. Dat ik daar lekker ga zitten mijmeren."
"Onze familie is heel hecht. De feestdagen brengen we altijd samen door. Dat gaan we nu ook weer doen, met lekker eten - stoofvlees, Freeks lievelingsgerecht - en spelletjes, zingen en dansen. Het wordt ook wel emotioneel, vermoed ik. Er is ineens een lege plek aan tafel. Ik vermoed dat we het zeker over hem gaan hebben, op hem gaan proosten. Kerst wordt een van de eerste keren dat we weer allemaal bij elkaar zijn, ik merkte dat mensen het lastig vonden om over de vloer te komen na zijn overlijden."
Aan huis gekluisterd
"Hoe gezellig ik het ook vind met mijn familie, ik ben eerlijk gezegd ook heel blij als het 2 januari is dit jaar. Oud en nieuw vond Freek verschrikkelijk, met al dat knallende vuurwerk. En eigenlijk vond ik er ook niet veel aan. Ik kon niet uit of zo, was aan huis gekluisterd. Ik moet zeggen dat ik daardoor ook dit jaar niet zo goed weet wat ik moet gaan doen."
"Het is niet dat ik denk van: jippie, ik kan eindelijk de deur uit. Misschien komt dat volgend jaar. Ik voel wel dat ik 'vrij' ben nu, maar er zit nog een scherp randje aan."
'Picture perfect'
Myrthe Geerts verloor 4,5 jaar geleden haar vader en begeleid nu als rouwcoach mensen die een ander zijn verloren. Dit doet ze voornamelijk online in sessies maar ook door mensen met elkaar in contact te brengen. Verder verkoopt ze kerstkaarten die speciaal zijn ontworpen voor mensen in rouw, is ze spreker en traint ze onder andere werkgevers.
Ze herkent de lege plek aan tafel waar Stephanie het over heeft. Ze ziet dat mensen die aan het rouwen zijn vaak worstelen met de feestdagen. "Dat komt doordat feestdagen veel herinneringen oproepen, net als rondom vakanties, verjaardagen en allemaal dat soort mijlpalen. Het zijn dagen waarop je vaak met familie of vrienden samenkomt, waarbij je dus die ene stoel leeg blijft."
Daarnaast hangt er volgens de coach ook een bepaalde verwachting rondom feestdagen zoals kerst. "Dat harmonieuze gezin, gezellig samen aan tafel zitten, picture perfect, dat geldt voor veel mensen niet, maar het is wel wat je ziet in alle mooie reclames en films."
Niet alleen als er iemand is overleden maar bijvoorbeeld ook als je rouwt om een scheiding of een slechte band hebt met familie, kan dat beeld volgens haar vervelend zijn. "Je voelt je dan een vreemde eend in de bijt, alsof je de enige bent die dat meemaakt. Terwijl dat natuurlijk niet zo is."
Hilda Wessels (59) brengt de kerstdagen voor het eerst door zonder haar man Bert
"De liefde tussen ons was zo'n sterk lijntje, daar kon je was aan ophangen. En dat vertelde iedereen ons ook. We hebben elkaar voor het eerst ontmoet, strakjes 25 jaar geleden, op Valentijnsdag en we zijn eigenlijk daarna geen weekend meer uit elkaar geweest."
"Bert was een fantastische man. Ik heb hem uit de krant geplukt, dat was nog pre-internet. Hij had in zijn advertentie gezet: 'Man, 2 meter, formaat teddybeer'. Hij had een heel lieve uitstraling en ik voelde me door hem gezien."
'We moeten afscheid nemen'
"Het was 1,5 jaar geleden in de zomervakantie dat hij een vlekje onder zijn voet vond, dat bleek een acraal melanoom (een zeldzame vorm van huidkanker die vaak op handen of voeten voorkomt, red.) te zijn. Hij is geopereerd en dat leek in eerste instantie goed gegaan."
"En toen zagen we afgelopen vakantie in Engeland een klein bultje op zijn enkel en hadden we allebei zoiets van: dat is niet oké. In augustus is een PET-scan gemaakt en zag je alleen nog maar wat in de enkel. Maar bij de scan begin november zat het al door zijn hele lijf. Dus toen wisten we: dit gaat niet meer goed komen en we moeten afscheid gaan nemen."
Bekijk ook
Iedereen welkom met kerst
"Kerst vonden we altijd echt heel erg fijn. Wij woonden centraal in het land, en wat we dan zeiden was: iedereen die zin heeft om te komen, is van harte welkom. Niks moet, alles mag. Het was altijd gezellig, we moesten vaak ontzettend lachen."
"Ik heb kerst altijd geweldig gevonden en dat vind ik dus nu ook. Het is nu natuurlijk heel anders, maar ik ben ook blij - hoe raar dat ook klinkt - dat het nu al zo snel komt. Dan heb ik in elk geval die eerste kerst zonder Bert alweer achter de rug."
Een kaars voor Bert
"Mijn lievelingsneef was knettergek op zijn ome Bert, en heeft er ook veel verdriet van. Hij heeft gezegd: 'Als we nou eens met onze familie bij elkaar komen op tweede kerstdag, dan zijn we gewoon allemaal bij elkaar.' Dus daar ga ik heen, dan weet ik gewoon zeker dat ik in een warm nest ben."
"En eerste kerstdag ben ik thuis, verwacht ik. Ik kan me ook voorstellen dat ik een lekker eind ga wandelen, dat ik wat lekkers voor mezelf kook. Ik heb een heel mooi tafeltje staan met zijn foto erop, een paar droogbloemen uit het bloemstuk en er staat een kaars bij. Die steek ik elke avond aan en dat ga ik met de kerst net zo doen."
'Hij wist dat het goedkomt'
"Het is voor mij altijd een periode van ontspanning en ik ga gewoon mijn best doen om dat dit jaar ook zo te laten zijn."
"Dat is niet gemakkelijk, want ik mis hem verschrikkelijk. Maar ik weet wel dat ik dit kan, en Bert wist dat ook. Hij heeft heel mooi, koninklijk afscheid genomen van het leven. Hij had volkomen vrede met de situatie en hij kon ook rust hebben, omdat hij wist: het komt met Hilda gewoon goed."
'Sta je niet stil, dan loop je jezelf voorbij'
Voor iedereen is er een andere manier om de feestdagen door te komen als je rouwt, weet coach Myrthe. "Ik heb voor mezelf manieren gevonden om kerst toch weer fijn te vieren en om ruimte te maken voor mijn gemis. Maar dat wil niet zeggen dat wat ik doe, ook is waar mijn familie behoefte aan heeft of wat voor hen helpend is."
Daarom is het vooral handig om al vroeg na te denken over de feestperiode, vertelt ze. "Het liefst voor, en uiterlijk begin december. Het gaat vooral om ruimte maken om erover na te denken. Vaak denken mensen alleen aan wat niet meer kan, maar ik adviseer om juist te kijken wat wel kan en hoe je wat je eerst deed wel of niet wil implementeren. Als je altijd met je overleden moeder naar de kerststal in het dorp ging, ga je dan nu met iemand anders? Of heb je juist behoefte om helemaal iets anders te doen?"
Daarover nadenken kan confronterend zijn, weet ze. "Want het is compleet nieuw. Je bent ook vaak gewoon gewend om te doen wat je altijd deed en nu word je gedwongen om er anders over na te denken."
Maar, gaat Myrthe verder: "Als je niet stilstaat bij waar je zelf behoefte aan hebt, dan loop je jezelf voorbij." Zelf adviseert ze vaak om deze vragen op papier te zetten, bijvoorbeeld in een journal. En als je voor jezelf duidelijk hebt waar je behoefte aan hebt, is het handig om dat daarna te communiceren aan anderen. "Zodat je niet 2 dagen van tevoren zegt: 'Trouwens, ik wil dit doen.' Anderen moeten daar ook even over na kunnen denken."
Dionne Severijn (34) viert voor het eerst kerst zonder haar oma Sijtje
"Afgelopen mei is mijn oma Sijtje overleden, 92 jaar is ze geworden. Ze woonde toen een aantal jaar in het verzorgingshuis. Daar kwam ze terecht nadat mijn opa Henk was overleden in de herfst van 2020. Dat was heel zwaar voor haar. Ze deden altijd alles samen."
"Na opa's dood ging het snel slechter met haar. We hebben nog een tijdje geprobeerd om haar zelfstandig te laten wonen in haar flat in Utrecht, maar zowel geestelijk als lichamelijk ging ze achteruit. Ze bleek alzheimer te hebben. Toen moesten we concluderen dat thuis wonen niet langer ging."
Elke week op bezoek
"Toen oma in het verzorgingshuis belandde ben ik haar vaker gaan opzoeken dan daarvoor. Ze voelde zich zo alleen. Ik ging elke week naar haar toe. Vooral in het begin vond ze het moeilijk om hulp te accepteren van medewerkers in het verzorgingshuis. Daarom hielp ik haar bijvoorbeeld met douchen. Dat heeft onze band heel sterk gemaakt."
"Alzheimer had in haar geval ook een mooie kant, vond ik. Ze kwam ontzettend los. Mijn opa was een dominante man. Toen hij nog leefde hield ze zich meestal op de achtergrond. Maar toen hij wegviel en zij alzheimer kreeg, leek ze ineens veel vrijer. Ze lachte meer, kletste erop los, had overal maling aan. Ik zag een hele andere oma. Ik ben heel dankbaar dat ik dat heb mogen meemaken."
Op bezoek op de begraafplaats
"Onlangs is eindelijk de steen op haar graf geplaatst. Ik heb daar een kerststukje neergezet. Rond de feestdagen probeer ik vooral te denken aan de feestdagen die ik met oma heb gehad. Vorig jaar nog hebben we haar opgehaald en bij ons thuis kerst met haar gevierd. Met cadeautjes onder de boom. Ze vond het fan-tas-tisch!"
"Het samenzijn met haar ga ik dit jaar wel echt missen tijdens kerst. Dat dat niet meer kan, maakt me verdrietig. Ook ons ritueel met Oud en Nieuw, samen oliebollen eten in het verzorgingshuis, is er niet meer bij. Op eerste kerstdag bezoek ik haar dus maar op de begraafplaats. Dan praat ik tegen haar. En luister ik liedjes die me aan haar doen denken op mijn telefoon."
'Niks moet'
Wat rouwcoach Myrthe nabestaanden vooral op het hart wil drukken? "Stap af van wat moet. Of dat nou is omdat het moet van jezelf of van anderen, of omdat je het gevoel hebt dat iets moet want 'mijn overleden vader deed dit altijd, dus nu moeten wij het ook doen'. Er moet even helemaal niks."
"De feestdagen gaan om verbinding, of dat nou verbinding is met de mensen om je heen, met je overleden dierbaren, met jezelf of alledrie. Het is het best om stil te staan bij die verbinding en bij hoe je ervoor kan zorgen dat deze dagen fijn zijn voor jou, voor zover mogelijk. En daarbij mag je ook toelaten wat niet fijn is", zegt ze tot slot.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.
