tv LIVE radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Een jaar oorlog in Europa: waarom dat geen (blijvend) effect hoeft te hebben op onze mentale gezondheid

Een jaar oorlog in Europa: waarom dat geen (blijvend) effect hoeft te hebben op onze mentale gezondheid
Inwoners van Kiev houden zich schuil in een metrostation tijdens een bombardement op 10 februari 2023
Bron: ANP

Op 24 februari is het precies een jaar geleden dat Rusland Oekraïne binnenviel. De heftige en vaak expliciete beelden domineren het nieuws en zijn online te zien, maar dat hoeft volgens psychologen geen effect te hebben op onze mentale gezondheid.

"Mensen zijn veel veerkrachtiger dan we denken", zegt cultureel psycholoog en schrijver Keyvan Shahbazi. Volgens hem speelt de oorlog voor de meeste Nederlanders op dit moment vooral op de achtergrond. Daarom heeft het weinig effect op ons dagelijks leven. Volgens Shahbazi kan een persoon binnen 3 weken aan een nieuwe situatie wennen en zijn normale leven weer oppakken.

Eigen oorlogsverleden

De psycholoog weet uit eerste hand wat oorlog met een mens kan doen. In 1983 vluchtte hij tijdens de Eerste Golfoorlog uit Iran naar Nederland. De Russische invasie in Oekraïne herinnerde hem aan zijn eigen ervaringen.

"Toen Rusland met een nucleaire aanval dreigde, heb ik al mijn spaargeld opgenomen van de bank. Ik was bang dat er een aanval zou komen op het banksysteem. Ik wilde ervoor zorgen dat mijn vrouw en mijn kinderen zo snel mogelijk naar Amerika konden gaan."

Minder angst

Hij wendde langzaam aan het 'nieuwe normaal' en zijn angst werd minder. "Alles neemt zijn gewone loop. Dan neemt je angst gewoon af. Inmiddels staat mijn spaargeld weer op mijn rekening." Volgens Shahbazi is dit gedrag psychologisch verklaarbaar. Hij noemt in deze samenhang meerdere voorbeelden uit de geschiedenis.

Toen Engeland zich net voor de Tweede Wereldoorlog op heftige bombardementen voorbereidde, waren de regering en verschillende zorginstellingen bang voor de mentale effecten van de oorlog. Er werd grote psychische schade onder de bevolking verwacht, maar die bleef bijna volledig uit. De enige uitzonderingen waren mentaal minder stabiele mensen en alleenstaanden.

Bekijk ook

Geen 'herinneringen'

Na 1945 werd het onderzoek naar de mentale effecten van oorlog verschillende keren herhaald. Hier kwamen dezelfde bevindingen naar voren.

"Je ziet dat de mate van de angst weer teruggaat naar vóór de gebeurtenissen", zegt Shahbazi. "Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat wij geen evolutionaire of biologische 'herinneringen' aan oorlog of bombardementen hebben."

'We zijn nu oplettender'

"Al met al maak ik mij geen grote zorgen over de mentale effecten van de oorlog op de samenleving van het oorlogsgebied, en ook niet over onze eigen samenleving", vervolgt de cultureel psycholoog. "Dit geldt als er aan de eerder genoemde voorwaardes wordt voldaan. Dat is wat de literatuur ons leert."

Dat wil niet zeggen dat de Nederlandse bevolking geen aandacht meer heeft voor de oorlog, maar angst is veranderd in oplettendheid. "Je weet dat er op de achtergrond een dreiging is. We wisten niet dat zoiets in Europa mogelijk zou zijn. Daarom zijn wij nu oplettender, maar dat is iets anders dan angst."

Bekijk ook

'Hoe dichterbij, hoe meer het je raakt'

Deze conclusie wordt bevestigd door bijzonder hoogleraar Victims and Mental Health Peter van der Velden van Tilburg University. Op dit moment doet hij onderzoek naar stress-situaties in het dagelijks leven.

Een aantal ondervraagden noemt hierbij de oorlog in Oekraïne, maar deze groep is klein. "Ik denk wel dat de betrokkenheid van de Nederlanders heel erg groot is. Tegelijkertijd gaat het leven ook gewoon door", zegt hij.

Persoonlijke betrokkenheid

Redenen voor stressgevoelens ziet Van der Velden vooral als er sprake is van persoonlijke betrokkenheid. "Het kan zijn dat je familie hebt in Oekraïne, of dat je banden hebt met mensen die zijn gevlucht. Als je hun verhalen hoort komt het dichterbij dan de beelden van het journaal. Hoe dichterbij de gebeurtenis, hoe meer het je raakt."

Dit geldt volgens de bijzonder hoogleraar ook voor oud-militairen en ouderen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Voor hen is de situatie die op dit moment in Oekraïne speelt niet onbekend. "Hoe meer je dat soort dingen hebt gezien, hoe beter je snapt wat het betekent om onder dit soort omstandigheden te leven. Als je het zelf hebt meegemaakt, beleef je het natuurlijk nog een keer."

Bekijk ook

Mensen met een trauma

Ook mensen met een onverwerkt trauma kunnen meer last van de situatie ondervinden, zegt Shahbazi. "Dit kan te maken hebben met emotionele instabiliteit voor deze situatie. Met deze achtergrond kan jouw angst inderdaad groter worden."

Van der Velden bevestigt dit. "Het kan mensen die minder stabiel zijn sneller ontregelen. Maar dat zou bij wijze van spreken ook een beeld kunnen zijn van een verkeersongeluk, of andere nare berichten."

Media-aandacht

Beide experts zijn dan ook niet van mening dat de media minder over de oorlog moeten berichten. Integendeel: Shahbazi denkt dat de media-aandacht er voor zorgt dat mensen juist minder bang zijn voor de situatie.

"Media hebben de taak om mensen te informeren. Mensen die niet geïnformeerd zijn zullen vaker meer angst hebben. Mensen die goed geïnformeerd zijn zullen vaker denken dat zij controle hebben omdat zij over de juiste informatie beschikken."

Maatschappelijke betrokkenheid

Hoewel de meeste mensen mentaal geen last hebben van de oorlog, is er dus wel een kleine groep die stress ervaart door de oorlog en de berichtgeving daarover. Het uitoefenen van sociaal werk kan deze stressgevoelens verlagen, zegt Shahbazi.

"Wat je dan kan doen is inzetten op sociale opvang en maatschappelijk betekenisvol werk. Dit kan je het gevoel geven dat je niet machteloos bent. Dat zag je ook in Oekraïne zelf aan het begin van de oorlog: vrouwen waren bezig met kinderopvang, eten klaarzetten voor soldaten aan het front en andere activiteiten. Als je actief iets doet, dan ben je minder bang."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Deze landen steunen Rusland in de oorlog tegen Oekraïne

Na 3 jaar oorlog in Oekraïne heeft Rusland te maken met westerse sancties, maar komt er nog wel steun uit andere landen. Waarom en van wie? In deze video zetten we de militaire en economische hulp die president Poetin krijgt op een rij.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook in West-Duitse Gelsenkirchen wordt links verdrongen door AfD: 'Voel me in de steek gelaten'

Ook in West-Duitse Gelsenkirchen wordt links verdrongen door AfD: 'Voel me in de steek gelaten'
SPD-lijsttrekker Markus Töns en AfD-politica Enxhi Seli-Zacharias
Bron: EenVandaag

Aanstaande zondag zijn er landelijke verkiezingen in Duitsland. Gelsenkirchen, een stad in het Ruhrgebied, was decennialang een links bolwerk maar kan nu een van de eerste steden in West-Duitsland worden met de radicaal rechtse AfD als grootste partij.

Onze verslaggevers waren in Gelsenkirchen, en spraken naast lokale bewoners ook met de lokale lijsttrekkers van de sociaaldemocratische partij SPD en de radicaal-rechtse partij Alternative für Deutschland (AfD).

Voormalig industriegebied

Gelsenkirchen, een stad met 250.000 inwoners, staat bekend als de armste van Duitsland met hoge criminaliteitscijfers. De verloedering is overal zichtbaar: talloze leegstaande huizen zijn dichtgetimmerd of bedekt met graffiti, terwijl afvalbergen met matrassen en koelkasten op vrijwel elke straathoek te vinden zijn.

De SPD was de afgelopen 75 jaar onafgebroken de grootste partij in Gelsenkirchen. Ze kwamen op voor de vele arbeiders in de staalindustrie en de mijnbouw. Maar die tijden zijn door het sluiten van de mijnen allang voorbij. De partij lijkt haar greep te verliezen wat kiezers écht bezighoudt.

Bekijk ook

Verloedering

In Ückendorf, een wijk in het zuiden van Gelsenkirchen, ontmoeten we SPD-lijsttrekker Markus Töns. Volgens hem is het grootste probleem van Gelsenkirchen dat de gemeente te weinig geld ter beschikking heeft.

Hij legt uit: "Straten worden niet opgeknapt, afval wordt te laat opgehaald, we hebben te weinig plekken in de kinderopvang en niet genoeg sociaal werkers. Dat zorgt voor onvrede onder de bevolking."

Oost-Europese migranten

Als tweede punt noemt hij migratie. "Gelsenkirchen kampt met de uitdaging van economische migratie uit Zuidoost-Europa." Lopend door de wijk vertelt hij dat de goedkope arbeiderswoningen in dit stadsdeel vooral Roemenen en Bulgaren aantrekken. Sinds 10 jaar mogen zij zonder vergunning in Duitsland komen werken.

"In de praktijk maken ze vooral gebruik van uitkeringen omdat ze vaak geen opleiding en diploma's hebben", voegt hij toe. "En dat zorgt voor veel problemen."

Bekijk ook

Aanslagen

De solidariteit van de mijnwerkers heeft in Gelsenkirchen plaatsgemaakt voor wantrouwen richting migranten en asielzoekers. De jonge partij AfD voelt deze onvrede feilloos aan.

Enxhi Seli-Zacharias heeft een Albanese achtergrond en is sinds 5 jaar lid van de AfD. In een koffietentje haalt ze de recente aanslagen in Duitsland aan. "Mensen voelen zich niet langer veilig in hun eigen land. Ik vind het onwijs zorgwekkend dat politici hier geen oog voor lijken te hebben."

'Remigration'

Het doel van de AfD is helder. Enxhi Seli-Zacharias: "We moeten de grenzen sluiten, met de 'remigration' beginnen en migranten met een strafblad die hier illegaal wonen terug naar hun land van herkomst sturen." Deze boodschap slaat ook bij mensen met een migratieachtergrond aan. Dit lijkt op het eerste gezicht tegenstrijdig, maar volgens Exhi, die dus zelf een migratieachtergrond heeft, is het dat niet.

De naturalisatie in Duitsland verloopt op dit moment veel te makkelijk, beargumenteert ze: "Ik vind het oneerlijk tegenover migranten die jaren geleden wel aan alle eisen hebben voldaan. Ook ik voel me ongelijk behandeld."

Bekijk ook

'We zijn allemaal Europees'

Het sluiten van de grenzen is volgens SPD'er Markus Töns geen oplossing. "Wij moeten deze groep mensen juist helpen om aan werk te komen door ze op te leiden." Ook de uitvoering is een probleem: er zijn in Duitsland, net als in Nederland, niet genoeg politie-agenten om de grensposten weer te bemensen.

Het plan van de AfD om migranten terug te sturen slaat volgens hem nergens op. "Wie moet er dan terug? Hoe maak je een onderscheid tussen Roemenen, Bulgaren, Fransen en Nederlanders? Wij zijn allemaal Europees."

Debat over partijverbod

De Duitse rechter heeft sommige afdelingen van de AfD als 'rechts-extremistisch' en 'antidemocratisch' bestempeld. Onzin, zegt Enxhi. Zij vindt dat het debat over een verbod op de partij juist ondemocratisch is. Volgens de na-oorlogse Duitse grondwet kan een partij die een bedreiging vormt voor de democratie worden verboden.

Töns ziet ook dat de AfD steeds sterker wordt in West-Duitsland. In het Oosten is het al hard op weg de grootste te worden. Maar hij heeft de strijd nog niet opgegeven. "Ik blijf me samen met de demokraten inzetten voor een betere toekomst in Gelsenkirchen."

Bekijk ook

'Durf 's avonds niet alleen over straat'

Ook op straat horen we het telkens weer: de onvrede is groot. Gelsenkirchen was ooit een fijne plek om te wonen, maar dat is het niet meer. Veel inwoners voelen zich onveilig, maar ze zijn ook teleurgesteld in de politiek.

Een vrouw van in de 60 legt op de lokale markt haar onvrede tegen ons uit. "Ik durf 's avonds niet alleen op straat te lopen. Ik heb echt het gevoel dat politici in een andere wereld leven. Ik voel me echt in de steek gelaten." Ze weet nog niet zeker op wie ze gaat stemmen. "Sowieso geen SPD. Ik ben nog aan het twijfelen, maar het zou zomaar AfD kunnen worden."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant