Een vlucht van Ryanair werd zondag gedwongen in Minsk te landen na een bommelding. Piloot Ruud Stegers vertelt wat er gebeurt in de cockpit van een vliegtuig als er een bommelding is gedaan.

De bommelding in het Ryanair-toestel dat vloog tussen Athene en Vilnius was een valse melding. Er wordt vermoed dat de Wit-Russische autoriteiten die melding gebruikt hebben om het vliegtuig tot landen te dwingen en kritische journalist Roman Protasevitsj te arresteren.

'Schokkend en gevaar voor luchtvaart'

"In de lucht moet je als piloot kunnen vertrouwen op de informatie die je krijgt. Dat er een valse bommelding is gedaan, is daarom schokkend en een gevaar voor burgerluchtvaart", zegt Ruud Stegers, piloot en vice-president van de Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers (VNV).

Een piloot kan zo'n bommelding op verschillende manieren binnenkrijgen, legt Stegers uit. "Allereerst kan dat doorgegeven worden via de verkeersleiding, daarnaast kan het de piloot bereiken via een bericht, een soort fax, van de luchtvaartmaatschappij zelf en tot slot kan het via de telefoon worden doorgegeven. Die laatste optie is er vaak alleen voor langeafstandsvluchten." Wanneer er sprake is van een serieuze melding, worden vaak alle kanalen ingezet om de melding bij de piloot te krijgen.

Bron: Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers

'Mensen doen weleens een nepmelding'

Als de bommelding binnen is, is volgende stap voor de piloten en crew om na te gaan hoe geloofwaardig de melding is. Helaas komt het meer dan eens voor dat er een nepmelding wordt gedaan, vertelt Stegers. "Het is weleens voorgekomen dat iemand die zijn vlucht dreigde te missen een anoniem telefoontje heeft gepleegd om melding te doen van een bom. Met de hoop om door de vertraging toch de vlucht te halen."

Om uit de zoeken hoe geloofwaardig de melding is, zoeken piloten bijvoorbeeld contact met de luchtvaartmaatschappij. "Zomaar uitwijken doe je niet, dat kost veel geld en tijd. Pas als vastgesteld is dat de bommelding geloofwaardig is, ga je over tot handelen."

Zoektocht naar luchthaven

Wanneer de melding inderdaad geloofwaardig lijkt, vallen de piloten en crew terug op de emergency checklist voor deze situatie. "Op die checklist staat precies hoe je om moet gaan met zo'n bommelding. Zo kan er bijvoorbeeld gezocht worden in de cabine naar de bom en wordt er in de cockpit ook actie ondernomen."

In de cockpit zoeken ze bijvoorbeeld naar de dichtstbijzijnde geschikte luchthaven. Deze keuze wordt gemaakt op basis van de dreiging. "Er zijn genoeg kleine luchthavens om snel te landen, maar die zijn misschien niet het meest geschikt. Je wilt er een vinden waar de juiste autoriteiten in de buurt zijn om de bommelding af te handelen."

Opleiding

Gelukkig worden de piloten en cabin crew hier goed voor opgeleid. "Er zijn qua veiligheid veel verschillende situaties die kunnen optreden. Eens in de 3 jaar hebben de piloten en het cabinepersoneel een dag die in het teken staat van veiligheid. Daar wordt bijvoorbeeld gekeken naar hoe je omgaat met een kaping of bommelding."

Daarnaast wordt er aandacht aan besteed tijdens je opleiding als gezagvoerder. Ook hebben piloten 4 keer per jaar een cockpit simulator training "We hebben een goede rugzak met ervaring en training om dit soort situaties tot een goed einde te brengen", vertelt Stegers.

'Alle landen moeten zich hiertegen uitspreken'

Volgens de piloot is het belangrijk dat zo'n situatie als zondag nooit meer kan gebeuren. "Elk land is verantwoordelijk voor de veiligheid van burgerluchtvaart door zijn luchtruim. Daar zorg je voor door bijvoorbeeld genoeg verkeersleiders te hebben, maar ook door de juiste informatie te verschaffen."

"Daarom is het belangrijk dat alle signalen heel duidelijk laten weten dat dit een 'no go' is, en dat dit niet geaccepteerd wordt. Alle landen moeten zich hier tegen uitspreken en laten weten dat ze staan voor eerlijke luchtvaart en informatievoorziening."

Nu het bondgenootschap met de Verenigde Staten op losse schroeven staat, is Europa op zoek naar alternatieven. De Franse president Macron biedt aan om Europa te beschermen met eigen kernwapens, maar kan dat wel? "Alleen Macron kan op rode knop drukken."

Decennialang was de nucleaire bescherming van de Verenigde Staten een onmisbaar onderdeel van de Europese veiligheid. Maar die tijd lijkt voorbij, zegt kernwapenexpert Paul van Hooft. "Op dit moment hebben weinig landen nagedacht over een plan B als de VS die veiligheid niet meer biedt. Frankrijk heeft dat wel gedaan."

Europese atoomparaplu

President Emmanuel Macron pleit al langer voor een sterkere Europese defensie en ziet hierin een rol voor het Franse kernwapenarsenaal. Frankrijk beschikt over een eigen nucleaire afschrikking en wil deze mogelijk inzetten voor de bredere Europese veiligheid.

Frankrijk-kenner Niek Pas: "Macron heeft in 2020 al aangegeven dat Frankrijk openstaat voor gesprekken over een Europese atoomparaplu."

Strategisch belang voor Frankrijk

Volgens Pas sluit dit ook aan op de bredere visie van Macron op een zelfstandig en sterk Europa. "Maar", voegt hij eraan toe, "Frankrijk heeft ook een eigen strategisch belang."

Een sterke Europese defensie betekent ook een grotere rol voor Frankrijk als militaire grootmacht binnen Europa, zegt hij. "Bovendien kan de Franse defensie-industrie hier economisch van profiteren."

Kernwapens

Rusland en de Verenigde Staten hebben allebei meer dan 5.000 kernkoppen. Frankrijk heeft er slechts 290. Toch hoeft dat geen probleem te zijn, zegt kernwapenexpert Van Hooft.

"Frankrijk en Groot-Brittannië hebben meer dan genoeg kernwapens om Moskou en Sint-Petersburg te vernietigen en daarmee Rusland onacceptabele schade toe te brengen." Die afschrikking zou voldoende moeten zijn om Rusland te weerhouden van verdere agressie.

Hoe ver wil Frankrijk gaan?

Hoewel Macron openstaat voor Europese samenwerking, blijft het onduidelijk hoe ver Frankrijk hierin wil gaan.

"Frankrijk heeft altijd veel waarde gehecht aan zijn strategische autonomie", zegt Pas. "De Fransen zullen nooit volledige controle over hun kernwapens uit handen geven. Uiteindelijk blijft de Franse president degene die op de rode knop drukt."

Afschrikking

Daar ligt volgens Van Hooft een fundamenteel probleem.

"Afschrikking werkt alleen als tegenstanders geloven dat je bereid bent kernwapens in te zetten. Maar is Frankrijk echt bereid om Parijs op te offeren als Rusland provoceert in een Baltische staat? Dat is moeilijk te geloven."

Berlijn en Warschau

Duitsland en Polen lijken interesse te hebben in Macrons voorstel. De aankomend Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft al laten weten open te staan voor samenwerking. Toch zijn er ook praktische bezwaren.

Frankrijk heeft geen vaste lanceerinstallaties in andere Europese landen. De Franse afschrikking is afhankelijk van onderzeeërs en vliegtuigen, wat vragen oproept over de haalbaarheid van een bredere inzet.

Europese samenwerking

Van Hooft: "Je zou oefeningen kunnen doen met Franse militaire eenheden, samen met andere bondgenoten. Bijvoorbeeld vliegoperaties met Franse vliegtuigen die kernwapens kunnen dragen. En je zou de Fransen moeten terughalen in de Nuclear Planning Group van de NAVO, waar gesproken wordt over kernwapens."

Voor Frankrijk is een stabiel en veilig Europa ook in haar eigen belang. "Frankrijk ligt in Europa en heeft er zelf baat bij dat het continent veilig blijft", zegt Pas. "Dat is anders dan bij de VS, dat geografisch verder weg ligt."

Investeren in andere wapens

Toch blijft de Franse nucleaire paraplu omgeven door onzekerheid. Van Hooft: "Om de Franse kernwapens geloofwaardiger te maken, moet je gek genoeg investeren in conventionele wapens, niet-kernwapens dus, zoals lange-afstand kruisraketten."

"Daarmee kun je in een vroeg stadium van een conflict Rusland heel veel schade toebrengen zonder dat je direct naar atoomwapens hoeft te grijpen. Dat maakt de afschrikking geloofwaardiger."

'Kunnen niet zonder de VS'

Tweede Kamerleden Eric van der Burg (VVD) en Derk Boswijk (CDA) zien het Franse nucleaire arsenaal als een stap richting meer Europese autonomie.

Van der Burg (VVD): "We kunnen nog niet zonder de VS, maar moeten naast de Amerikanen wel een tweede zekerheid inbouwen. Dus ben ik blij met de woorden van Macron, dat hij ook de Franse wapens als onderdeel van de veiligheid van heel Europa aanbiedt."

VVD en CDA voorstander plan Macron

Ook Boswijk (CDA) vindt dat Europa het aanbod van Macron met twee handen moet aangrijpen. Daarbij is wel behoefte aan duidelijke afspraken.

"Macron denkt in onze lijn, maar je weet niet wie de volgende Franse president gaat zijn. Uiteindelijk beslist degene daar dan over. Bijvoorbeeld als het Le Pen wordt. Gaan we die nucleaire bescherming dan ook nog genieten?"

Samen betalen voor 'de Franse nucleaire paraplu'

Verder denkt Boswijk, dat het belangrijk is om de Fransen aan ons te binden. Bijvoorbeeld door de nucleaire wapens samen te financieren.

"Dat zou inderdaad één van de punten kunnen zijn: dat alle landen die gebruik willen maken van het aanbod van de Fransen daar ook de lasten voor gaan dragen."

Staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid wil gevangenen met een celstraf van maximaal 1 jaar 2 weken eerder vrijlaten vanwege het tekort aan cellen. Hoe heeft het zover kunnen komen? "Sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Het gevangeniswezen verkeert in 'code zwart': er is een groot tekort aan zowel cellen als bewaarders. Daardoor wachten duizenden veroordeelden, de zogenoemde zelfmelders, buiten de cel op een plek om hun straf uit te zitten. Daarnaast worden sommige gedetineerden al enkele dagen eerder vrijgelaten. Een voorstel om deze termijn te verlengen naar maximaal 2 weken stuit op weerstand.

Meerdere personen in één cel

Coalitiepartijen PVV, VVD en BBB keerden zich vandaag in een debat tegen het plan van de eigen staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) om gevangenen vanwege een nijpend cellentekort vervroegd vrij te laten. Volgens PVV-Kamerlid Emiel van Dijk kunnen er meer personen op een cel om het probleem op te lossen. "Celstraffen worden niet voor niets opgelegd en moeten dan ook volledig ten uitvoer worden gebracht. Laten we niet doen alsof er geen andere mogelijkheden zijn dan het vervroegd vrijlaten van veroordeelde criminelen."

Als het aan Van Dijk ligt worden er dus meerdere personen op een cel geplaatst. "Het gaat om 6.700 privécellen die als meerpersoonscel kunnen worden ingezet, dat volledig binnen alle regelgeving Europees en nationaal kan worden bereikt."

Zware criminaliteit

Dat er nu een cellentekort is was volgens hoogleraar Criminologie en Vergelijkende Penologie Miranda Boone in zekere zin voorspelbaar. "De instanties richten zich al sinds 2016 op zwaardere vormen van criminaliteit: ondermijnende criminaliteit en georganiseerde drugscriminaliteit. En dan kan je op een gegeven moment voorspellen dat dat er ook toe leidt dat er meer druk op de gevangenis komt."

Ze legt uit: "Het zijn vooral die zware straffen die ook druk op de gevangeniscapaciteit brengen. Tegelijkertijd hebben we sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Alternatieven voor een gevangenisstraf

Een rechter legt een straf op maar de persoon die de straf moet uitzitten, zit 2 weken korter volgens het plan van Coenradie. Boone vindt dat er met het plan afbreuk wordt gedaan aan het oordeel van de rechter. Zij zou liever zien dat er in plaats van een gevangenisstraf, vaker gekeken kan worden naar alternatieven om de vrijheid van een gedetineerde te beperken.

Als voorbeeld noemt ze een enkelband of intensieve toezicht bij reclassering. "Daar is ook heel veelvuldig gebruik van gemaakt in de jaren 90 toen we eigenlijk nog veel meer druk op de gevangeniscapaciteit hadden in Nederland", zegt Boone.

Risico voor veiligheid

Het 2 weken eerder vrijlaten van gevangenen zou ten koste gaan van de veiligheid, zo zegt Geert Wilders op reactie van de plannen van Coenradie.

Boone is het daar niet mee eens: "Voor de korte termijn zou je kunnen zeggen dat ze meer mogelijkheden hebben om strafbare feiten te plegen. Tegelijkertijd weten we dat onder toezichtstelling bij de reclassering of elektronische detentie vaak voor de langere termijn een veel positiever effect heeft op die resocialisatie. En dat de gevangenisstraf eigenlijk een negatief effect heeft op die resocialisatie en op die recidieven."

'We kunnen nu niet anders'

Staatssecretaris Coenradie herhaalde in het debat dat zij het vervroegd vrijlaten van gevangenen een 'rotmaatregel' vindt maar geen andere keuze heeft omdat het tekort aan cellen te groot is. "We hebben naar alles gekeken. En de conclusie is: we kunnen nu niet anders." Meer personen op een cel zou het gevangenispersoneel in gevaar brengen.

Dinsdag stemt de Kamer over het voorstel gevangenen vanwege het cellentekort in het uiterste geval 2 weken eerder vrij te laten. Het is op dit moment nog onduidelijk of de staatssecretaris op een meerderheid kan rekenen.