‘Maar nu u toch belt…toevallig vond ik bij het opruimen van mijn bureau oude 16 mm en super-8 filmtape. Al dertig jaar bewaard. Ik denk dat er beelden van de wetenschappelijke experimenten uit de jaren zeventig op staan. Ik wilde ze al bijna weggooien, maargoed, als u er een onderwerp over maakt, dan zouden we ze nog wel een keer kunnen bekijken.’

Zo verliep ongeveer één van mijn telefoongesprekken met de recent gepensioneerde dierenarts en verdovingsexpert Reinder Hoenderken. Hoenderken is een expert op het gebied van het verdoven van dieren zoals kippen en varkens. Hij heeft in de jaren zeventig en tachtig veel onderzoek gedaan naar methoden om dieren uit de bio-industrie op een zo humaan mogelijke manier te verdoven voordat ze geslacht worden. Zo bedacht en ontwierp hij samen met machinefabrikant Nijhuis een machine voor het automatisch electrisch bedwelmen van slachtvarken, waarvan er ruim 200 installaties wereldwijd verkocht zijn. Ook ontwierp hij samen met machinefabrikant STORK installaties waarmee miljoenen kippen wereldwijd door middel van een gasmengsel van kooldioxide (CO2) en zuurstof (O2) op een pijnloze manier aan hun eind komen. Zodat u ze zonder schuldgevoel in cellofaan verpakt in de supermarkt kunt kopen.

Hoenderken maakte het zijn missie om de wettelijke richtlijnen aangaande het doden van dieren te vertalen in de praktijk. Oftewel, zoals beschreven in artikel 5 van het Besluit Doden Dieren: verdoof de dieren met een bedwelmingsmethode die ‘zonder onaanvaardbare opwinding of pijn’ leidt tot bewusteloosheid.

Probleem is nu, dat een groot deel onze bio-industrie varkens niet verdoofd worden met een gasmengsel zoals bij de kippen, maar met pure CO2. Dat is nu eenmaal door Europa toegestaan tien jaar terug. Maar pure CO2 geeft volgens sommige wetenschappers, zoals Hoenderken, nare bijwerkingen. Varkens moeten eerst een strijd leveren op leven en dood voordat ze het bijltje erbij neer mogen gooien. Op deze manier komen dagelijks 11.000 varkens in de grootste slachterij in Europa (het Brabantse Boxtel) aan hun eind, dag in dag uit. Zo heeft de wetgever het niet bedoeld, meent Hoenderken.

Grootste manco: er zijn geen beelden om aan te tonen of hier illegale praktijken plaatsvinden. Niemand mag in de slachterij komen kijken als de varkens in een gondel in pure kooldioxide afdalen naar beneden. Wat er gebeurt in de anderhalve minuut dat ze afzakken in de kelder: een groot geheim.

Januari dit jaar duiken er wel Zwitserse beelden op, boven tafel gehaald door Hoenderken zelf (die indertijd in Zwiterland deze proeven bijwoonde), van biggen en varkens die verdoofd worden met CO2. Maar de concentratie CO2 is lager dan gebruikelijk in een slachterij en in geen enkel experiment gaat het om beelden van varkens die de volle anderhalve minuut in kooldioxide verblijven. Duidelijk is wel dat de beesten willen vluchten, angstig zijn en lijken te stikken zodra ze het gas ruiken. De video’s leiden tot kamervragen.

Maar een echt inkijkje in de ‘gasgondels’ blijft uit.

Tot mijn telefoongesprek met Reinder Hoenderken. Na het omzetten van de 16 mm en super-8 filmtape blijkt hier veel materiaal op te staan dat Hoenderken deels vergeten was. Wat wil je ook, na dertig jaar. De belangrijkste beelden die we terugzien zijn van een wetenschappelijk experiment uit 1979, waarin uitgebreid is gedocumenteerd en, naar nu blijkt, gefilmd wat een slachtvarken van 120 kilo doet als hij in een bak met CO2 wordt gezet. Hersenactiviteit werd gemeten. De hele goegemeente, inclusief ministerie van Landbouw en de Rijksdienst voor Vee en Vlees, mocht komen kijken. Al snel hadden de heren genoeg gezien. Binnen een jaar was het verboden om in Nederland varkens met pure CO2 te verdoven.

En dat bleef zo, twintig jaar lang. De 16 mm en super-8 filmbeelden die Hoenderken gemaakt had raakten in vergetelheid. De wetenschappelijke proef was geslaagd en had zijn werk gedaan: namelijk aangetoond dat het op deze manier niet kon. Tot Europa in 2000 op aandringen van Denemarken besloot het gebruik van pure kooldioxide toe te staan.

En zo werd de 16 mm filmtape weer actueel.

Ik bekijk de beelden samen met Hoenderken, die verbaasd is wat er allemaal blijkt op te staan. Hij heeft de beelden nooit meer gezien na 1979. Vijf keer zie ik een varken in totale paniek zijn kop heen en weer slaan tegen de wand van de bak. Zijn voorpoten zitten vastgebonden om ervoor te zorgen dat de elektroden op zijn hoofd, die de hersenactiviteit moeten meten, er niet afvliegen. Maar anders waren er echt ongelukken gebeurt, met zo’n beest van 120 kilo. Hij probeert echt alles om eruit te komen, tevergeefs. Als leek denk ik: dit is toch wel ‘onaanvaardbare pijn en opwinding’.

U zegt misschien: het zijn dertig jaar oude beelden. Tegelijkertijd: het gas is niet veranderd, de dieren zijn niet veranderd, de methode is niet veranderd. Alles gaat zoals het toen ging.

En dus kunnen we dankzij de boven water gehaalde filmbeelden ons na dertig jaar weer afvragen: lijden onze varkens?

Oordeelt u zelf: hier kunt u de uitzending bekijken die collega Simone Timmer en ik erover maakten.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.