Sinds de oorlog in Oekraïne begon, spraken we regelmatig met Willem Nammensma, die werkt bij een groot boerenbedrijf in Lviv. Hoe is het nu met hem? "Ik voel me nog te veel verbonden met het bedrijf om weg te gaan."

Toen Willem een paar jaar geleden met zijn gezin naar Oekraïne verhuisde, was het idee om daar een nieuw leven op te bouwen. Van dat plan is inmiddels nog weinig over: zijn vrouw Inge en hun twee kinderen wonen weer in Nederland. Voor Willem ligt dat anders, afscheid nemen wil en kan hij nog niet.

Uren wachten aan de grens

De laatste keer dat we met Willem spraken, was hij in Nederland om kerst te vieren met zijn gezin op hun tijdelijke adres in het Friese Workum. Heen en weer pendelen tussen Nederland en Oekraïne doet hij nog altijd: 3 weken per maand is hij in Lviv.

"Je staat altijd met één been in Oekraïne en met één been in Nederland. Eigenlijk ben je nergens echt thuis, dat vind ik lastig", vertelt Willem. "Het reizen kost veel energie. Er gaan geen directe vluchten tussen Nederland en Oekraïne, daarom vlieg ik vanuit Polen. Maar het kost al snel 3 tot 8 uur om met de auto de Oekraïense grens te passeren, soms zelfs 10 als het tegenzit."

Creatief in tijden van oorlog

Hij heeft inmiddels wel een manier gevonden om de files bij de grens te omzeilen: "Tegenwoordig reis ik vanuit Krakau met de trein naar het grensgebied. Een taxi brengt me vervolgens naar de grens, waar ik dan te voet overheen ga. Aan de andere kant staat dan een collega te wachten die me met de auto naar Lviv brengt. Je wordt creatief in tijden van oorlog."

Het jaar vliegt voorbij, merkt Willem op. "Toen we de vorige keer contact hadden zaten we in een spannende periode, de Russen pleegden aanslagen op onze elektriciteitsvoorzieningen, waardoor er lang niet altijd stroom was. We hebben veel geluk gehad met de relatief milde winter", verzucht hij.

Nog niet klaar voor afscheid

Definitief uit Oekraïne vertrekken, is het afgelopen jaar regelmatig door Willems hoofd gegaan. Dat hij Inge en de kinderen zo weinig ziet, vindt hij allesbehalve ideaal. Maar ook in Lviv zou hij veel achter moeten laten en daar voelt hij zich niet goed bij. Als manager bij de Continental Farmers Group draagt hij veel verantwoordelijkheid, zo vertelt hij.

"Het is op dit moment nog te lastig", zegt hij. "Ik voel me nog te veel verbonden met het bedrijf om te zeggen: ik stop ermee. Dat moment komt wel op een gegeven moment, maar dat is nu nog niet aangebroken. Je moet daar met elkaar naartoe leven."

Angst voor mobilisatie

Willem heeft een sterke band met de mensen in zijn team. Hij leeft met ze mee en ziet hoe veel werknemers worstelen. "Iedereen heeft zo zijn eigen problemen, maar bijna iedereen is bang voor mobilisatie. Het feit dat je elk moment staande kan worden gehouden en naar het front gestuurd kan worden, dat geeft een enorme spanning. Dat merk je continu."

Voor de meeste mannen heeft Willems werkgever een ontheffing kunnen krijgen, maar hoe lang die geldt, is onduidelijk, volgens de agrariër. "Onze mannen zijn zenuwachtig, niet meer bereid om de weg op te gaan, omdat je dan staande gehouden kunt worden. Er is aan het front veel behoefte aan technisch geschoold personeel en chauffeurs."

Russische drone-aanval

Een einde van de oorlog lijkt nog niet in zicht. Het tegenoffensief van Oekraïne verloopt niet zo voorspoedig als gehoopt. In het oosten van het land wordt nog altijd flink gevochten en wint Oekraïne maar mondjesmaat terrein terug. En ook in andere delen van het land plegen de Russen aanslagen. Ook in Lviv.

Zo werd de stad in het westen van Oekraïne afgelopen dinsdag nog getroffen door een Russische drone-aanval. Een opslagplaats met hulpgoederen werd daarbij verwoest. Een man die er aan het werk was, kwam om het leven. Het is niet de eerste keer dat het misging, vertelt Willem.

'Je schrikt je kapot'

"Een aantal weken geleden was er ook een reeks drone- en raketaanvallen op de stad. Als dat gebeurt schrik je je kapot natuurlijk, maar het gekke is ook: de volgende dag gaat leven weer door alsof er niks gebeurd is. Je kunt ook eigenlijk niet anders."

Via Telegram worden inwoners van Lviv op de hoogte gehouden over aanvallen vanuit Rusland. Als er een vliegtuig opstijgt aan Russische kant, krijgen ze daarover bericht en gaat steevast het luchtalarm af en moeten ze de schuilkelders in, legt Willem uit. "Dan duurt het daarna nog een halfuur tot drie kwartier tot duidelijk is of er raketten onderweg zijn. Als je dan hoort dat dat inderdaad zo is, knijp je 'm wel even." Op zo'n moment schuilt Willem in de parkeergarage onder zijn appartement.

Werk moeilijker

De oorlog heeft ook invloed op het werk, vertelt Willem. Zijn werkgever is een grote graan- en aardappelleverancier. "Het werk is nooit gestopt, maar in bepaalde opzichten wel moeilijker geworden. De verkoop van graan verloopt heel stroef, er is amper mogelijkheid voor grootschalige export. Daardoor ligt veel gerst en tarwe in de opslag en dat blijft natuurlijk niet oneindig goed."

Ook wat aardappelen betreft zijn er uitdagingen. "Die telen we alleen voor binnenlands gebruik, maar er zijn natuurlijk vele miljoenen mensen en daarmee klanten vertrokken. Dat drukt de prijzen." De Continental Farmers Group levert ook veel aardappelen voor chips, maar dat is een luxeproduct en wordt nu veel minder gekocht, vertelt Willem.

Wederopbouw en saamhorigheid

Hoe hij dan toch de moed erin houdt, zo ver van huis? "Er zijn hier ook echt mooie dingen aan de hand. Zo vind ik het heel bewonderenswaardig hoe snel de wederopbouw steeds op gang komt nadat iets is verwoest. Heel bijzonder."

"Je merkt ook dat er een grote saamhorigheid is. Voor mijn gevoel is Oekraïne minder verdeeld dan vóór de oorlog. Natuurlijk, corruptie bestaat nog altijd in veel lagen van de samenleving en het bestrijden ervan is nog altijd moeilijk, maar het lijkt de goede kant op te gaan. Mede dankzij een nieuwe generatie."