Conflicten: het gaat er vaak over in het nieuws en het lijkt de laatste tijd misschien zelfs alsof het er steeds meer worden. Maar wanneer noemen we iets eigenlijk een 'conflict'? "Lastig vast te stellen, maar kan wel."
De oorlog in Oekraïne, of die in Gaza, spanningen tussen India en Pakistan en de burgeroorlog in Soedan: het zijn allemaal conflicten die op dit moment spelen en veel in het nieuws komen. Toch is het misschien niet altijd helder wanneer iets precies als conflict bestempeld kan worden.
Verschillende soorten
Een conflict kan in de kern van alles zijn, vertelt universitair hoofddocent bij het Centrum voor Internationaal Conflict-Analyse & Management Willemijn Verkoren. "Het hoeft ook helemaal niet per se een probleem te zijn. Het kan bijvoorbeeld ook een conflict zijn tussen mij en mijn partner. Of een burenruzie. Dat kan soms ook heel nuttig zijn om een positieve verandering te bewerkstelligen."
De conflicten die we in het nieuws voorbij zien komen, zijn van een andere categorie, gaat Verkoren verder. "Dat is vaak een gewapend of gewelddadig conflict."
Aantal slachtoffers als drempel
Volgens Verkoren is het ook bij die categorie conflicten lastig om precies vast te stellen wat er wel en niet onder valt. "Sommige wetenschappers nemen als criterium het aantal slachtoffers dat er per jaar valt", weet de universitair hoofddocent. "En dan maken ze ook nog onderscheid tussen een oorlog en een gewelddadig conflict, wat dan wat ook wat kleinschaliger kan zijn."
"Vaak wordt gezegd dat iets een oorlog is als er minimaal 1.000 doden per jaar vallen." Niet alleen vechtende soldaten, maar ook burgerslachtoffers vallen daaronder. "Maar niet indirecte slachtoffers die bijvoorbeeld bezwijken aan honger of ziekte, wat vaak bij een oorlog komt kijken." Bij een gewelddadig conflict ligt dat aantal lager. "Daarvan wordt vaak gezegd: dat is wanneer er minimaal 25 slachtoffers vallen per jaar."
Andere maatstaaf
Verkoren gaat verder: "Er zijn ook weer andere wetenschappers die zeggen: 'Die aantallen zeggen niet zoveel, je moet meer een kwalitatieve benadering hanteren.'"
"Die zeggen dan bijvoorbeeld: 'Iets is een oorlog of een gewapend conflict wanneer er sprake is van georganiseerd politiek geweld op grote schaal." Daarin wordt vaak ook nog genoemd dat de Staat een van de strijdende partijen is, weet Verkoren.
Interstatelijk of intrastatelijk
Binnen gewapende conflicten kan je ook nog onderscheid maken tussen een 'interstatelijk conflict' - "bijvoorbeeld tussen twee landen: Rusland en Oekraïne of in het verleden Irak en Iran" - en een 'intrastatelijk conflict' - "dus binnen één land, bijvoorbeeld een burgeroorlog." In dat laatste geval is vaak de Staat een van de partijen, en bijvoorbeeld een rebellengroep de tweede partij, vertelt ze.
Maar ook over dat onderscheid is weer discussie. "Als je bijvoorbeeld goed kijkt naar veel conflicten binnen landen, zie je dat er toch ook wel weer heel vaak externe partijen bij betrokken zijn. Naburige staten of grootmachten, die zich daar dan ook weer mee bemoeien door te interveniëren. Of door één of meerdere partijen te steunen. Dus dan kun je je weer afvragen hoe intrastatelijk zo'n conflict eigenlijk is. Is er wel zo'n duidelijk verschil tussen de twee?"
38 gewapende conflicten
"Er worden dan categorieën gecreëerd, maar in de praktijk is het allemaal nog niet zo eenvoudig en is ook weer heel complex", legt de hoofddocent uit.
Daarom is het dus ook moeilijk om vast te stellen hoeveel conflicten er in de wereld precies zijn op dit moment. Al kan je je dus houden aan de theorie waarbij je het aantal doden bijhoudt. "De laatste data die beschikbaar zijn, zijn van 2024 en die zeggen: er waren toen 38 gewapende conflicten, waarvan tien oorlogen met meer dan 1.000 doden."
'Twee wereldoorlogen dodelijkste periode'
Het gevoel dat er nu veel meer conflicten zijn, klopt ergens wel een beetje, zegt Verkoren. "Als je kijkt naar absolute aantal doden, dan zie je met name dat de tijd rondom de twee wereldoorlogen eigenlijk de dodelijkste periode in de geschiedenis was. Daarna zie je weer een afname, tot ongeveer 2020. Met wel een kleine piekje in de jaren 90, door onder andere de genocide in Rwanda in 1994", voegt ze eraan toe.
Dat betekent niet dat er minder conflicten waren. "Er kwamen wel steeds meer conflicten bij in die tijd maar en ook langer durende conflicten, maar daar vielen relatief minder slachtoffers bij", legt ze uit. En dat heeft zich doorgezet tot de laatste jaren.
'Wereld staat niet in brand'
Dat het dodenaantal bij conflicten sinds ongeveer 2020 weer is gestegen, is volgens Verkoren makkelijk uit te leggen. "Met name de laatste 4, 5 jaar zie je echt een sterke toename wereldwijd in het aantal mensen dat omkomt bij conflicten. Grote oorlogen zoals Oekraïne en Gaza, maar bijvoorbeeld ook in Soedan, Ethiopië - daar is het nu rustiger maar er zijn ook veel mensen omgekomen door een conflict - Congo, Myanmar, zo kunnen we nog wel even doorgaan."
"Ik denk dat die toename met name te verklaren is uit een paar grote conflicten, omdat daar gewoon het leeuwendeel van de slachtoffers valt." Dat betekent volgens de universitair hoofddocent ook dat die trend van een stijgend dodenaantal zomaar kan stoppen, bijvoorbeeld als er een vredesverdrag komt. "Dus ik zou nu nog niet zeggen: de wereld staat in brand, het wordt steeds erger. Dat is veel te simpel gesteld."