Waarom wereldwijde media aandacht vragen voor gedode journalisten in Gaza: 'Zijn oren en ogen van het publiek'

Vandaag wordt er wereldwijd stilgestaan bij de situatie van de journalistiek in Gaza. Het initiatief komt van Reporters sans Frontières (RSF). Ook de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) doet mee en roept haar leden op om aandacht te vragen voor de vele doden. Daarnaast nemen ook mediaorganisaties in andere landen, zoals Frankrijk, Duitsland, Oekraïne en het Verenigd Koninkrijk, deel aan de actie.

Dodelijkste conflict ooit

Volgens het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ) zijn inmiddels bijna 200 journalisten gedood in Gaza. Van 95 procent daarvan stelt de organisatie vast dat het door Israëlisch vuur gebeurde. In zeker 26 gevallen gaat het volgens CPJ om een gerichte aanval.

Jan Keulen, oud-Midden-Oosten correspondent en lid van het beleidsteam Persvrijheid van de NVJ, noemt deze balans ongekend. "Niet in Oekraïne, niet in Irak, niet waar dan ook, zelfs niet in de Tweede Wereldoorlog zijn zoveel journalisten gedood in zo'n korte tijd. Ik denk dat je kunt spreken van een slachtpartij binnen 2 jaar."

'Onze oren en ogen'

Volgens Keulen gaat het niet alleen om de doden zelf. "Het gaat ook om het werk dat ze doen en de informatie die ze brengen. Ze zijn de oren en ogen van het publiek in de rest van de wereld."

Hij ziet een patroon: "Israël controleert de lucht, controleert het land en probeert Gaza volledig te controleren. Maar wat ze tot dusver niet controleren is de informatie", vertelt hij. "En dat levert boosheid, frustratie en moordlust op. Dat vindt plaats in een klimaat van straffeloosheid. Journalisten dienen gewoon als een soort schietschijf."

Pershelmen en vesten

Wie toch meer duidelijkheid wil over hoe Israël met journalisten omgaat, kijkt naar een aanval net over de grens. Op 13 oktober 2023 werden journalisten van Reuters, AFP en Al Jazeera geraakt door Israëlisch vuur in Zuid-Libanon. Reuters-cameraman Issam Abdallah kwam om, zijn collega's raakten gewond.

AFP-journalist Dylan Collins was erbij. Hij vertelde zijn verhaal aan Amnesty International, dat de aanval onderzocht. "Al Jazeera was al live toen de teams van Reuters en AFP arriveerden. Iedereen droeg helmen en vesten met 'press' erop, drie statieven, drie live-feeds voor drie internationale agentschappen."

'Herbeleef het elke dag'

Even later sloeg een Israëlische granaat in. "Ik herbeleef die momenten elke dag", vertelt Collins. "En ik hoor Christina's stem voortdurend. Het is afschuwelijk." Hij zag hoe collega Christina Assi zwaargewond neerviel. "Ze schreeuwde dat ze haar benen niet meer voelde. Ik legde meteen een tourniquet aan, en toen kwam de tweede inslag."

Zijn vriend Issam Abdallah overleefde de aanval niet. "De eerste inslag kwam van achter me, en ik zag hoe ze de volle klap kregen. Issam was altijd iemand die er voor je was en had een enorme aanwezigheid."

Staartvin van tankgranaat

Het Israëlische leger ontkende de aanval, maar dit keer volgde een onafhankelijk onderzoek. Reuters verzamelde bewijsmateriaal en schakelde TNO in. "Ze hadden een plek gekozen waarin ze onmogelijk niet als pers te herkennen waren," zegt Reuters-bureauchef Anthony Deutsch. "Ze droegen helmen en vesten met 'press' en stonden er al 45 minuten voordat de eerste inslag kwam."

Volgens TNO was er geen twijfel over de herkomst van het wapen. "Het belangrijkste stuk bewijs is de staartvin van een 120 millimeter tankgranaat. Deze wordt gebruikt door Israëlische tanks. Voor zover wij weten gebruikt geen enkele andere partij in dat gebied dit soort munitie." De conclusie van Deutsch is helder: "Het is duidelijk dat een Israëlische tank op de groep heeft gevuurd en dat onze collega daardoor is gedood."

Pijnlijk bewijs

Voor Collins voelt het onderzoek als pijnlijk bewijs. "Juist de bruutheid van de aanval bevestigt het belang van dit werk: getuigen van dit soort gebeurtenissen. En hopelijk word je zelf niet het verhaal. Dat is nooit het doel in de journalistiek."

Maar uiteindelijk veranderde er niets. "Ik hoop dat dit onderzoek aantoont wat er is gebeurd en tot enige verantwoording leidt. Misschien is het geen gerechtigheid. Issam komt nooit terug, Christina's been komt nooit terug. Maar tenminste kunnen we bewijzen wat er is gebeurd."

Gevolgen voor Gaza

"Het was een gerichte aanval, want de crew was duidelijk te herkennen als journalisten", vertelt Keulen. "Dat is door het TNO-onderzoek bevestigd. Wat schandalig is: er is niemand binnen het Israëlische leger op de vingers getikt. En de rest van de wereld heeft verzuimd Israël daarop aan te spreken."

De oud-correspondent ziet hetzelfde in Gaza. "Een groot aantal van die gedode journalisten zijn geraakt bij een gerichte aanval. Volgens mensenrechtenorganisaties zeker 26. Dat gebeurt omdat hun berichtgeving niet welgevallig is", legt hij uit. "Israël beschouwt de informatieoorlog als een verlengstuk van hun militaire strijd, waarbij journalisten het risico lopen doelwit te worden.

'Mogen nooit doelwit zijn'

Het CJP wijst er bovendien op dat er in de afgelopen 25 jaar geen enkele Israëlische militair ter verantwoording is geroepen of vervolgd voor het doden van een journalist. Keulen waarschuwt dat dit niet zonder gevolgen blijft: "Als je zulke incidenten steeds onder het tapijt schuift, wordt het in de loop van de tijd alleen maar erger. En dat is precies waar we nu middenin zitten."

Keulen roept op: "Journalisten zijn burgers. Ze mogen nooit doelwit zijn, nooit worden gedood of verwond. Er is geen enkel moment dat een journalist een legitiem doelwit is. Overheden in Europa moeten veel duidelijker zeggen: dit kan niet, dit is een oorlogsmisdaad."