Waarom slaappillen niet de beste oplossing zijn als je moeilijk kunt slapen, volgens deze experts

Het is een herkenbaar verhaal voor Mieke Hollander. Ze worstelt al jaren met haar nachtrust. "Soms lig ik uren te draaien voordat ik eindelijk in slaap val", vertelt ze.

Lopen, lezen of poetsen

Als slapen niet lukt, doet Mieke van alles om maar niet wakker in bed te liggen. "Dan ga ik bijvoorbeeld midden in de nacht rondjes lopen in de tuin", zegt ze. Andere nachten pakt ze een boek of blijft ze een tijd voor het raam staan om naar buiten te turen. En als dat niet helpt, zoekt ze afleiding in iets praktisch. "Ik ben weleens schoon gaan maken in huis, uit pure ellende."

"Frustrerend", vindt ze het. "Dan maak ik soms een nacht van maar 1 of 2 uur. Het voelt dan alsof ik de volgende dag rondloop als een zombie."

Uitgebreide avondroutine

Om de kans op een goede nachtrust te vergroten, heeft Mieke een strikt avondritueel. "Het is een heel uitgebreid ritueel", geeft ze aan. Koffie en pure chocolade vermijdt ze, net als drukke activiteiten. "Geen films, geen theater, geen bioscoop."

In plaats daarvan doet Mieke yogaoefeningen. "Die oefeningen helpen me om mezelf voor te bereiden op de nacht." Maar ook dan lukt het niet altijd om in slaap te vallen, en neemt ze uiteindelijk soms toch een slaappil. "Dat doe ik een of twee keer per week. Anders lig ik uren wakker en red ik het de volgende dag gewoon niet."

Verschillende redenen

Slecht slapen is een veel voorkomend probleem, ziet ook huisarts Roelien Vossers. "Ik zie veel patiënten die moeilijk kunnen inslapen of doorslapen. Ze liggen vaak lang wakker en piekeren veel." Volgens haar zijn er allerlei redenen waarom mensen slecht slapen, zoals stress of overgangsklachten.

Rust en regelmaat zijn van belang voor een goede nachtrust, benadrukt Vossers. "Dat zijn natuurlijk de gouden regels om goed te kunnen slapen. Maar in onze drukke en hectische samenleving ontbreekt dat vaak, waardoor veel mensen moeite hebben om in slaap te vallen."

Gebruik slaapmiddelen

Uit onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel blijkt dat 1 op 10 mensen medicijnen op recept slikt om beter te kunnen slapen. Lang niet iedereen gebruikt de middelen dagelijks, maar meerdere keren per week of maand komt regelmatig voor.

Nog eens 14 procent geeft aan vrij verkrijgbare slaapmiddelen te gebruiken. Dat zijn middelen zoals melatonine of valeriaan. Voor deze middelen heb je geen recept van de huisarts nodig, want deze zijn gewoon in de winkel te koop.

Recept of uit de winkel

Hoewel beide 'slaapmiddelen' worden genoemd, zitten er grote verschillen tussen medicijnen op recept en vrij verkrijgbare varianten. Apotheker Marloes Dankers, verbonden aan het Instituut Verantwoord Medicijngebruik, legt uit: "Middelen op recept zijn uitgebreid onderzocht op werking en bijwerkingen, en worden alleen verstrekt als een huisarts het nodig acht."

Voor middelen zonder recept ligt dat anders. "Voor veel middelen in de drogist geldt dat er veel minder onderzoek naar gedaan is. We weten dus ook minder goed hoe deze middelen werken."

'Zo snel mogelijk stoppen'

"Echt niet kunnen slapen kan iemand erg wanhopig maken en heeft vaak grote impact op iemands dagelijks leven", zegt de apotheker.

In zulke situaties kan een slaapmiddel tijdelijk helpen, vertelt Dankers. "Toch is het belangrijk dat het gebruik kort blijft en dat mensen daarna zo snel mogelijk weer stoppen."

Richtlijn slaapmedicatie

Meer dan de helft van de patiënten met slaapproblemen die bij de huisarts komt, krijgt volgens het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) slaapmedicatie voorgeschreven. Vorig jaar is de NHG-richtlijn deels herzien. De richtlijn adviseert om slapeloosheid zonder medicatie te behandelen, omdat dat op de lange termijn beter werkt.

Daarnaast benadrukt de richtlijn dat slaapmedicatie altijd kortdurend gebruikt moet worden. Na 2 weken neemt het effect namelijk af.

Inzicht in slaapproblemen

Huisarts Vossers is terughoudend om slaapmedicatie voor te schrijven. Ze vertelt dat ze patiënten vaak vraagt een slaapdagboek bij te houden om beter inzicht te krijgen in hun slaapproblemen. Volgens haar is het belangrijk om eerst te achterhalen waar de slaapproblemen vandaan komen.

"Die slaapproblemen moeten worden aangepakt. Zo'n pil helpt daar niet voor. Slaapmedicatie pakt het probleem niet bij de wortel aan", vertelt Vossers. Ook Mieke is zich bewust van haar langdurige gebruik. "Ik weet dat slaapmedicatie eigenlijk bedoeld is voor een korte periode. Daarom bedenk ik altijd: wanneer was de laatste keer? Zit er genoeg tijd tussen? Als ik het elke avond zou slikken, ben ik bang zijn om verslaafd te raken."

Verslavende werking

Langdurig gebruik van slaapmedicatie brengt verschillende risico's met zich mee, benadrukt de apotheker. Zo kunnen mensen afhankelijk worden van het middel en bij het stoppen last krijgen van ontwenningsverschijnselen, zoals trillen. Daarnaast treedt er vaak tolerantie op: je hebt steeds meer nodig om hetzelfde effect te bereiken, wat het risico op bijwerkingen vergroot. Tot slot kunnen de oorspronkelijke slaapproblemen bij stoppen terugkeren, soms zelfs heviger.

"Daarom is het zo belangrijk om deze middelen kortdurend te gebruiken", zegt Dankers. "Zo voorkom je dat dit allemaal gaat optreden."

'Weet niet wat ik eraan kan doen'

Mieke herkent dat. "Als ik medicatie heb geslikt, gaat het opstarten heel langzaam. Het duurt dan erg lang voordat ik me echt wakker en scherp voel."

Ook heeft ze last van bijwerkingen. "Ik word chagrijnig wakker en ben niet goed aanspreekbaar. Wat ik het lastigst vind, is dat ik merk dat mijn geheugen achteruitgaat. Door het langdurig gebruik van slaapmedicatie vergeet ik sneller dingen die ik vroeger gemakkelijk kon onthouden. Ik weet eigenlijk niet goed wat ik daaraan kan doen, behalve stoppen met de medicijnen."