Obesitas onder kinderen neemt steeds verder toe: hoe voetbalclub Feyenoord probeert ze in beweging te krijgen

In Nederland heeft ruim 14 procent van de jongeren tot 18 jaar overgewicht, dat zijn er bijna 400.000. Ongeveer 100.000 daarvan hebben ernstig overgewicht, ofwel obesitas. Kinderarts Erica van den Akker van het Erasmus MC merkt een duidelijke trend in haar spreekkamer. "Wij zien een enorme toename van het aantal verwijzingen van kinderen met obesitas naar onze poliklinieken. In ons Centrum Gezond Gewicht in het Erasmus MC zien we een verdubbeling van het aantal verwijzingen in de afgelopen 2 jaar."

'Obesitas is een ziekte'

Die toename heeft directe gevolgen voor de toegankelijkheid van de zorg, vertelt Van den Akker. "Daardoor lopen onze wachtlijsten op, omdat we de mankracht niet hebben om dat aan te kunnen." Wat de artsen daarnaast opvalt, is de ernst van de problematiek. Het gaat om steeds ernstigere obesitas en kinderen die al ziek zijn door de gevolgen daarvan.

De kinderarts legt uit dat obesitas medisch gezien meer is dan alleen een te hoog lichaamsgewicht. Het heeft fundamentele gevolgen voor de gezondheid van een kind. "Obesitas is een ziekte op zichzelf, dat betekent dat je vetweefsel ziek is geworden."

Blootstelling aan ongezond voedsel

De gevolgen van dat zieke weefsel zijn divers en ingrijpend. "Door die ziekte wordt je lichaam ongezond en daar kun je klachten van hebben, zoals vermoeidheid, kortademigheid, pijn aan de gewrichten en je algemeen niet lekker voelen. Daarnaast worden organen aangetast en zien we bij kinderen bijvoorbeeld leververvetting, wat kan doorgroeien naar suikerziekte of blijvende leverschade."

Een belangrijke oorzaak ligt volgens de kinderarts in de omgeving, waarin kinderen continu worden blootgesteld aan marketing voor ongezond voedsel. "Het probleem is dat een ongezond product wordt gekoppeld aan iets leuks, terwijl kinderen en jongeren een brein hebben dat nog niet volledig is uitgerijpt. Ze zien iets lekkers en willen het nu."

Afvallen met medicijnen

Wanneer leefstijlinterventies niet voldoende resultaat bieden omdat het lichaam tegenwerkt, komt medicatie in beeld. Het gebruik hiervan neemt toe. Dat valt ook Van den Akker op.

"We zien op de poliklinieken van kinderartsen dat er steeds vaker medicijnen worden voorgeschreven aan kinderen en jongeren met obesitas. Sinds 2020 is er op één polikliniek een vijfvoudige toename van het medicijngebruik bij kinderen gevonden."

Ingewikkelde afweging

Volgens Marloes Dankers, manager projecten en overheid bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM), is er de nodige terughoudendheid bij het voorschrijven van dergelijke medicijnen aan kinderen. "Omdat we de langetermijneffecten vaak niet goed kennen en middelen soms jarenlang gebruikt moeten worden."

Veel van deze middelen zijn officieel geregistreerd voor kinderen vanaf 12 jaar of vallen onder off-label gebruik. "Tegelijkertijd zie ik dat obesitas op jonge leeftijd enorme gezondheidsproblemen veroorzaakt. Dat maakt de afweging ingewikkeld. Soms is het toch verstandiger om een geneesmiddel in te zetten, maar dat gebeurt uitsluitend in de specialistische zorg, onder begeleiding van een kinderarts, en pas wanneer alle andere behandelopties zijn uitgeput."

'Geen structurele oplossing'

Dankers wijst erop dat medicatie geen structurele oplossing is voor obesitas. "Ook ik vind dat veel meer moet worden geïnvesteerd in het voorkomen dat kinderen überhaupt zo zwaar worden."

Voor de groep die ondanks leefstijlinterventies problemen houdt, kunnen geneesmiddelen ondersteunend zijn, maar het blijft een aanvulling."

Lage levensverwachting

Maar de noodzaak om in te grijpen is hoog, want de langetermijngevolgen voor kinderen met ernstig overgewicht zijn ernstig. Kinderarts Van den Akker: "Er is een model dat laat zien dat als je op 4-jarige leeftijd ernstige obesitas hebt, de levensverwachting gemiddeld 39 jaar is. Daar schrikken wij natuurlijk enorm van. Dat is extreem laag."

Om te voorkomen dat kinderen in dat stadium terechtkomen, is preventie dus essentieel. Dat begint volgens Van den Akker niet in het ziekenhuis, maar in de leefomgeving van het kind. "We weten dat meer dan de helft van de jongeren niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen."

Feyenoord kiest positieve insteek

In Rotterdam-Zuid pakt voetbalclub Feyenoord die handschoen op. Met laagdrempelige projecten proberen zij kinderen in beweging te krijgen in wijken waar de uitdagingen groot zijn. De club kiest voor een positieve insteek. Geen medische benadering, maar sportplezier staat voorop.

Wessel Verhaar, Teamleider Sport & Gezondheid bij Feyenoord, begrijpt de oproep van kinderartsen die alarm slaan over de toename van kinderen met overgewicht. "Als je op jonge leeftijd overgewicht hebt, kun je daar je hele leven last van houden. Dat heeft invloed op je gezondheid en kansen in het leven."

Plezier staat centraal

"Er kleven stigma's aan overgewicht en hoe het ontstaat", gaat Verhaar verder. "Als je ergens binnenkomt en zegt: jij hebt overgewicht en we gaan voor jou een project ontwikkelen, dan is het lastig iemand te bereiken. Daarom vinden we plezier centraal stellen heel belangrijk. Iedereen is welkom en wie meedoet, is onderdeel van Feyenoord en kan lekker sporten."

De club probeert kinderen met training te verleiden om te bewegen, als tegenwicht voor de vele ongezonde verleidingen. Ook ouders worden actief betrokken, omdat de thuissituatie bepalend is. "We proberen drempels weg te nemen door activiteiten in de wijk aan te bieden, dichtbij de huizen van de kinderen."

'Gezonde leefstijl is belangrijk'

Via workshops over voeding en leefstijl probeert Feyenoord het bewustzijn te vergroten. "Als we met hen in gesprek gaan, hebben we het specifiek over leefstijl en over wat keuzes en gedrag doen met de gezondheid van hun kind."

Feyenoord hoopt zo een bijdrage te leveren aan een gezondere generatie, juist in de wijken waar dat het hardst nodig is, aldus Verhaar: "Wij willen inwoners van Rotterdam en Feyenoord-supporters enthousiasmeren om gezond te blijven en plezier te hebben. Een gezonde leefstijl is een belangrijk middel tegen overgewicht."