Kinderen gezond laten opgroeien, hoe doe je dat? 'Het wordt ouders moeilijk gemaakt'

Het aantal mensen met overgewicht in Nederland neemt al jaren toe, en ook Nederlandse kinderen worden dikker. Ouders worstelen met het gezond opvoeden van kinderen. Maar wat is daarvan erfelijk, wat is opvoeding en wat is omgeving? De rol van ouders is groot en belangrijk, maar het is niet hun schuld alleen, is de boodschap van kinderarts-endocrinoloog en hoogleraar aan de Universiteit Maastricht Edgar van Mil.

'Overgewicht, dat zie je'

Als oprichter van het Expertisecentrum Leefstijlgeneeskunde in het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) ziet hij bijna dagelijks kinderen met overgewicht. "Dat zijn kinderen die door andere ziekenhuizen naar ons worden verwezen, omdat ze aangeven dat ze het eigenlijk niet zo goed meer weten. Ze vragen zich af: wat kunnen we hier nog aan doen?"

In de praktijk merkt hij hoe gestigmatiseerd het onderwerp onder ouders is, vertelt hij. "Je kun er niet omheen: overgewicht, dat zie je. En daar vinden mensen wat van. Er zit heel veel emotie en oordeel aan overgewicht. En dat maakt dat het een lastig onderwerp is."

Bang voor vooroordelen

Die stigmatisering kan ouders ervan weerhouden actie te ondernemen, legt hij uit. "Mensen denken vaak: als ik bij de dokter kom of iemand anders die wil helpen, die zal wel denken dat ik mijn best niet doe of dat ik mijn kinderen niet goed opvoed. Of dat ik er met de pet naar gooi. Of dat ik de hele dag naar de snackbar ga."

In gesprek met ouders begint hij daarom met het ontkrachten van die gedachten. "We snappen hoe moeilijk het is en hoe lastig het is om over dit onderwerp te praten. Maar tegelijkertijd ligt de oplossing wel bij jullie."

Mix van factoren

Het is uiteindelijk een ingewikkelde mix van factoren waardoor er bij kinderen overgewicht ontstaat, zegt Van Mil. "Bij iedereen is het nu eenmaal anders. De moeilijkste factor is eigenlijk erfelijkheid, zo'n 40 tot 60 procent van je gewicht is erfelijk bepaald."

Maar hoe dat er precies uitziet? "Is die erfelijkheid dat jij minder snel verzadigd bent? Is die erfelijkheid dat jij jouw emotieregulatie minder goed onder controle hebt en daarom makkelijker snel iets tussendoor pakt? Daar beginnen we nu langzaam achter te komen."

Nature en nurture

Hij gaat verder: "Dus je gaat toch gezamenlijk zoeken naar: op welke factoren kunnen we invloed uitoefenen en welke erfelijke factoren moeten we helaas accepteren?" Het is nature en nurture, zegt Van Mil: aanleg én opvoeding.

"Als je bijvoorbeeld een voortdurende hongerprikkel hebt, val je al snel ten prooi daaraan. En dat is opvoeding, daar moet het vandaan komen."

Leren over beweging en voeding

Ook Olga Kamphuis vond het moeilijk haar dochter Pien op een gezond gewicht te krijgen. "Pien was bij de geboorte al een flinke meid, en bij de GGD tikte ze altijd goed de bovenlijn goed aan. Zo zijn we uiteindelijk in overleg doorgestuurd naar de kinderarts", vertelt Olga.

Ze doen daarom nu samen een gezondheidsprogramma, Cool2bFit genaamd. Kinderen van 6 tot en met 16 jaar die overgewicht of obesitas hebben kunnen daar terecht. Samen met hun ouders leren ze over beweging en voeding. "De kinderarts kwam ook met het idee om daaraan deel te nemen. En ja, dat is fijn. Een stukje begeleiding met diëtiste, en met sport en spel."

'Ouders doen al hun best'

"Men denkt altijd: en de ouders dan? Moeten die niet hun best doen? Ja, maar die doen dat al. Dus mogen best meer ondersteuning uit de omgeving krijgen", zegt Van Mil. Ondersteuning zoals gezondheidsprogramma's als Cool2bFit is dan ook essentieel, volgens hem. "Ouders hebben ook steun nodig. Het is een verdraaid moeilijke taak als ouder. Ga er maar aan staan als jij zo erfelijk belast bent."

De rol van de omgeving is niet te onderschatten, zegt de kinderarts. "Als je mazzel hebt, heb je een omgeving van ouders waarin men een beetje hetzelfde doet en denkt. En een school waarin het goede opvoedgedrag wordt ondersteund." En niet te vergeten wat er online op kinderen af komt, voegt Van Mil toe. "Al die dingen, die lijken allemaal tegen je te keren als ouder, als je het goed wil doen."

Challenges en trends

Het is online aan overvloed te vinden: extreme challenges, trends en tips rondom eten. 20.000 calorieën op een dag, alleen maar fastfood, 24 uur lang geen groenten; eten is een wereld van uitersten op social media. Dat dat een flinke impact kan hebben op kinderen, weet Frans Folkvord van de Tilburg University.

Als universitair hoofddocent is hij expert op het gebied van de invloed van social media en influencers op het eetgedrag van kinderen. "Het wordt nooit gebracht als: je moet het met mate eten. Er wordt gezegd: 'Het hoort bij het leven.' Dus een soort van vreugde en plezier, en dan worden natuurlijk heel veel kinderen verleid om dat ook te eten."

'We moeten ouders helpen'

En dan is het aan de ouders om ze toch gezond te laten eten. Maar ook Folkvord ziet hoe moeilijk dat is. "Ouders hebben altijd de verantwoordelijkheid om de kinderen gezond op te laten groeien."

"Maar ik zie niet in waarom de industrie, of de samenleving, het de ouders zo moeilijk moet maken", gaat hij verder. "Wij moeten als geheel zorgen dat onze kinderen gezond opgroeien en wij moeten ouders eigenlijk helpen om dat op een goede manier te doen."

Trage regelgeving

"Wat je ziet is dat de gezondheidsgevolgen van ongezond eten tegenwoordig veel groter zijn dan bijvoorbeeld het roken of drinken. En daar is wel hele strenge regelgeving voor", benadrukt de universitair hoofddocent.

Folkvord waarschuwt voor de gevolgen als er niet beter wordt ingegrepen. "De overheid moet veel meer nadenken over regelgeving voor ongezonde voeding, en leren van de traagheid waarmee het is gegaan met bijvoorbeeld sigaretten. Dat heeft 40 jaar geduurd. Dat kunnen we niet nog een keer doen."

Meer ondersteuning en regels

Een oplossing is dan ook gelaagd, zegt Van Mil. "In het ideale wereld: geen kindermarketing, dat gezondere keuzes goedkoper zijn en dat scholen ook in de juiste stand staan. Er komt gewoon veel bij kijken, dus dat is in de ideale wereld."

Meer ondersteuning en meer regels, dus. Uiteindelijk is de boodschap van Van Mil: "Leg de lat niet te hoog. Voel je niet schuldig, want het is niet eerlijk ten opzichte van jezelf. Opgeven is nooit een optie, want kinderen hebben je nodig."