Voor Dick Schoof zijn het vandaag hoogstwaarschijnlijk zijn laatste Algemene Politieke Beschouwingen. Daarmee lijkt het experiment met een partijloze premier voorbij. Maar hoe deed hij het? "Een 8 voor zijn inzet, voor de resultaten een 5,4."
Als het aan PVV-leider Geert Wilders ligt, krijgt Nederland nooit meer een partijloze premier. "Ik vind zelf dat ik achteraf gezien had moeten aanhouden om premier te worden."
'Geen goed idee'
Het kabinet had dan meer voor elkaar kunnen krijgen volgens Wilders. "Dat is geen verwijt naar Schoof; wij hebben hem gevraagd. Maar het is geen goed idee geweest."
Volgens Wilders kent Nederland een lange traditie waarbij de leider van de grootste partij de premier in het kabinet wordt. "Dat hebben we nu een keer niet gedaan en dat heeft niet geholpen," zegt Wilders, die benadrukt veel respect te hebben voor Dick Schoof. Maar gevraagd naar een rapportcijfer is hij minder mild. "Een 8 voor zijn inzet, voor de resultaten een 5,4."
'Deerlijk mislukt'
Anderhalf jaar geleden kwam de naam Dick Schoof ineens tevoorschijn. Een topambtenaar met geen politieke ervaring moest leiding gaan geven aan een zogenaamd extraparlementair kabinet, gevormd door PVV, VVD, NSC en BBB. Een politiek experiment, waarmee een grotere afstand moest komen tussen de regering en de Tweede Kamer.
"Het is deerlijk mislukt, dat experiment", concludeert hoogleraar staatsrecht Wim Voermans aan de Universiteit Leiden. "Dat kan je niet anders zeggen. Dat is eens maar nooit weer. Alles was er nieuw aan, maar het was ook wel heel erg experimenteel. Je kon uitrekenen dat het zou gaan mislukken."
Trekpop van partijen
De mislukking zit volgens Voermans in de combinatie van een hoofdlijnenakkoord met een partijloze premier. "In het hoofdlijnenakkoord waren eigenlijk geen compromissen gesloten. Dat bestond uit 4 delen en iedereen had wat voor zichzelf genomen en dus moesten alle compromissen onderweg gesloten worden."
Daarbovenop komt volgens hem het probleem van een partijloze minister-president. "Hij was een trekpop van de partijen. Tijdens de voorjaarsnota onderhandelden de 4 partijen zonder de premier. Hij stond letterlijk op de gang. Dat is geen positie voor een premier die de eenheid van het regeringsbeleid moet zien te bevorderen."
'Een klein wondertje'
Toch is Voermans ook positief, maar dan vooral over de persoon Dick Schoof. "Hij had geen machtspositie, hij had geen partij achter zich. Dat is heel ingewikkeld. Tegen die achtergrond denk ik dat hij er nog het beste van heeft gemaakt. Het is een klein wondertje dat dit kabinet er nog een maand of 11 heeft uitgehouden."
Landbouwminister Femke Wiersma spreekt over collega 'Dick'. Ze karakteriseert hem als 'optimistisch' en 'energiek'. "Dick is de enige premier met wie ik persoonlijk ooit heb samengewerkt, maar ik zou het toch wel zeggen een 8." Een opmerkelijk rapportcijfer voor een kabinet dat 2 keer is gevallen. "Volgens mij is het niet aan Dick toe te schrijven dat dit kabinet 2 keer gevallen is en we betreuren dat met elkaar natuurlijk."
'Onmogelijke klus'
GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans benadrukt dat Dick Schoof iemand is die onder heel moeilijke omstandigheden zijn best heeft gedaan. "Ik geef de coalitie een zware onvoldoende en premier Schoof krijgt van mij een 6."
"Ik denk dat hij een onmogelijke klus heeft meegekregen," zegt CDA-leider Henri Bontenbal. "In Nederland hebben we een minister-president. Hij is niet de baas, in die zin. Hij is de voorzitter van een kabinet. En hij probeert er het beste van te maken. Maar hij moet het wel doen met het uitgangsmateriaal en dat is niet zo heel best."
Raar construct
"Ik heb het altijd een raar construct gevonden dat iemand die niet zelf meedeed aan verkiezingen het premierschap kreeg," reflecteert D66-leider Rob Jetten. "En waarbij Wilders als grootste leider via Twitter de baas probeerde te spelen. Daarmee maakte hij het voor de hele kabinetsploeg onmogelijk om effectief te regeren."
Volgens Jetten is het premierschap ook een rol waarbij normen en waarden een rol spelen. "En dan heb je het mandaat van de kiezer nodig." Dat vindt ook hoogleraar Voermans, die graag een advies meegeeft aan de partijen die na de verkiezingen een nieuw kabinet gaan formeren: "Maak een doodnormaal middenkabinet over links of over rechts."