Extra belasting op frisdrank spekt de staatskas, maar maakt Nederlanders niet minder dik: 'Doe het zoals in Groot-Brittannië'
De extra belasting op frisdrank, die ervoor moet zorgen dat we minder suiker binnenkrijgen, spekt vooral de staatskas. Maar minder dik worden we er niet van. Experts vinden dat een andere aanpak nodig is.
Met de ingang van het nieuwe jaar ging de zogenoemde 'verbruiksbelasting' op niet-alcoholische dranken omhoog. Van 9 cent steeg die naar 26 cent per liter.
'Maatregel niet consequent doorgevoerd'
Het idee erachter: overgewicht aanpakken. "We krijgen met z'n allen te veel suiker binnen en dat zit onder andere in frisdranken. Als je suikerhoudende dranken duurder maakt, kiezen mensen eerder voor goedkopere dranken zonder suiker, is de gedachte achter de maatregel", vertelt voedingsdeskundige Michelle van Roost.
Maar de gezondheidswinst is waarschijnlijk minimaal. "Dat komt doordat de maatregel niet consequent is doorgevoerd. Hij houdt geen rekening met de hoeveelheid suiker in dranken. Cola, waar heel veel suiker in kan zitten, wordt net zo zwaar belast als water met een smaakje. Terwijl water met een smaakje de gezondere keuze is."
'Geen stimulans voor consument en producent'
Ook vindt Van Roost het vreemd dat Chocomel en Fristi, die beide veel suiker bevatten, zijn uitgezonderd omdat ze onder zuivel vallen. "Op deze manier draagt de belasting weinig bij aan een betere volksgezondheid, maar vult die vooral de staatskas", zegt de voedingsdeskundige.
Volgens de Miljoenennota levert de belastingverhoging de staatskas jaarlijks bijna 400 miljoen op. "En de consument is de sjaak. Die moet meer betalen, daar komt het op neer. Of die nu cola light koopt of cola met suiker: dat is even duur. Daar zit geen stimulans in. Op die manier worden fabrikanten ook niet gestimuleerd om de suiker eruit te halen."
Alle suikerhoudende producten belasten
"Als we echt iets willen doen aan het overgewicht van Nederlanders, dan moeten we meer sturen naar de gezonde keuze. Een van de maatregelen kan dan zijn een 'slimme suikertaks': hoe meer suiker, hoe meer taks je betaalt", zegt Van Roost. "Nu is het voor de consument erg verwarrend, omdat dranken, ongeacht het suikergehalte, even zwaar worden belast."
"Neem nu water met een smaakje. Daar zit vaak alleen aroma's in, maar sommige bevatten dan wel weer suiker. Dat zie je alleen niet zo makkelijk op het etiket. Het zou dus handig zijn als je met de prijs ook gestuurd wordt naar een gezondere keuze.
Ongezonde boodschappen
Daarom wil de voedingsdeskundige ook een belasting op voedsel met een hoog suikergehalte, zoals koek en snoep. En bij gezond voedsel, zoals groente en fruit moet de belasting juist omlaag, vindt ze.
Er ligt wat haar betreft ook een taak bij de supermarkten: "We moeten die echt anders gaan inrichten. Nu is 80 procent van wat er in de schappen ligt ongezond. We moeten ervoor zorgen dat minimaal 50 procent van het aanbod de gezondere keuze is en dat je niet hoeft te zoeken naar gezonde producten."
'Kom met de juiste prikkels'
Net als Van Roost vindt ook Taco Juriaanse van de Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters, Sappen (FWS) dat de huidige aanpak te weinig oplevert. "In de basis snappen we wel dat er naar fiscale instrumenten wordt gekeken om gezond gedrag te stimuleren. Maar deze maatregel heeft daar eigenlijk niks mee te maken", zegt hij.
"Als je wilt dat fabrikanten minder suiker in hun producten stoppen en dat consumenten minder suiker gaan consumeren, dan moet je met de juiste prikkels komen. En deze 'verbruiksbelasting' is dat niet", vindt Juriaanse.
'Groot-Brittannië doet het wél goed'
Veel mensen in Nederland hebben overgewicht. Het geldt alleen al voor 100.000 Nederlandse kinderen. Het aantal tieners met 'ouderdomssuiker', diabetes type 2, neemt toe. Al deze kinderen lopen op latere leeftijd het risico op slechtziendheid, hart- en vaatziekten en nierproblemen.
"De gezondheid van onze bevolking staat op het spel. Ik vind het onbegrijpelijk dat het zolang duurt om tot goede maatregelen komen. In Groot-Brittannië zijn ze inmiddels verder dan wij, en boeken ze hun eerste successen."
Voedingsdeskundige Michelle van Roost doelt op de 'suikertaks' die daar in 2018 werd ingevoerd. "Deze belasting zit op frisdranken, maar ook op koeken en cake met een hoog suikergehalte. Daarnaast wordt er geen btw gerekend op groente en fruit. Ik zou willen dat we ook in Nederland hiertoe overgaan."
Engelse model overnemen
We kunnen beter het Engelse model overnemen, vindt ook Taco Juriaanse. "Dat is een stuk effectiever dan wat we nu in Nederland doen. Frisdranken bevatten ongeveer 15 procent van alle suikers die geconsumeerd worden. Ook hier moeten alle producten waar veel suiker in zit worden meegenomen." Waarom dat nog niet gebeurt is hem een raadsel.
"Er worden allerlei argumenten gebruikt over dat het ingewikkeld is en dat de Nederlandse systemen er nog niet op ingericht zijn. Maar wij hebben bij FWS het idee dat het gewoon kan. Een beetje vanuit het motto: waar een wil is, is een weg. We hebben een groot volksgezondheidsprobleem, dus we moeten alle zeilen bijzetten."
14 procent minder frisdrank
Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid laat via zijn woordvoerder weten dat de verhoging van de verbruiksbelasting op frisdranken 'extra geld oplevert voor belangrijke plannen en te veel gebruik van frisdrank terugdringt.
"Onderzoekers verwachten dat door die verhoging jaarlijks circa 14 procent minder frisdrank wordt gebruikt, in totaal zal zo'n 384 miljoen liter minder worden verkocht. Dat is niet niks vanuit het perspectief van volksgezondheid."
'Deadlines in het coalitieakkoord'
Op de vraag waarom niet is gewacht tot een voor de gezondheid effectievere maatregel gereed was, antwoordt Van Ooijen: "Dat heeft te maken met de deadlines die in het coalitieakkoord zijn gesteld. Daarin was onderdeel van de financiële afspraken om per 1 januari afgelopen jaar de belasting op onder meer frisdranken te verhogen."
"Daarom hebben we ervoor gekozen om twee dingen tegelijk te doen, namelijk door ondertussen hard door te werken aan een slimme variant van de verbruiksbelasting. Die moet in ieder geval het effect hebben dat bijvoorbeeld havermelk zonder suiker of andere dranken zonder suiker in een hele andere belastingcategorie komen dan cola met veel suiker. Dat kon niet in één keer door de tijdsdruk die in het coalitieakkoord is afgesproken."
Rens (21) had het net als veel jongeren moeilijk, maar De Mentale Wasstraat hielp hem: 'Werkt beter dan de psycholoog'
Door het gebruik van woorden als 'depressie', 'angst' en 'trauma' lijkt het alsof de mentale gezondheid van jongeren achteruit gaat. Maar dat is niet zo, zegt bijzonder hoogleraar Levi van Dam die met zijn Mentale Wasstraat jongeren met problemen helpt.
Het is druk op de weg naar het hardstyle dancefestival Defqon in Biddinghuizen. Op het terrein kunnen de jongeren behalve naar optredens ook naar een 'Mentale Wasstraat', ontworpen door bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien Levi van Dam. "Ik werd stilgezet, dat gebeurt bijna nooit, je gaat altijd door", zegt een deelnemer aan De Mentale Wasstraat.
Altijd boos
Een van de jongeren die vandaag helpen bij het opbouwen van de 'Wasstraat' is Rens (21). Hij bezocht er zelf ooit ook één en had daar veel baat bij. Voordat hij bij De Mentale Wasstraat belandde, was hij of blij of boos, met enorme schommelingen ertussen. "En het lag altijd aan andere mensen", vertelt hij.
Zijn boosheid komt niet uit de lucht vallen. Tijdens de middelbare school werd zijn vader ernstig ziek en gebeurden er meer dingen die Rens - die naar eigen zeggen 'flinke adhd heeft' en niet makkelijk praat over zijn gevoel - traumatisch noemt.
'Ik voelde me een patiënt'
Daarbovenop kreeg Rens ook nog een ongeluk waardoor zijn knie verbrijzeld raakte. Via de revalidatie-arts kwam hij bij een psycholoog terecht, waar hij het niet prettig vond. "Na twee keer ben ik daar weggegaan, ik voelde me echt een patiënt. Ik kwam daar depressiever van terug dan ik al was", vertelt hij.
"Je kunt wel elke week naar de psycholoog gaan en daarnaast niks doen, maar dan ben je dus 1 dag opgelucht omdat je je verhaal kwijt kan en daarna niet meer. Elke dag 5 minuten en 5 dingen opschrijven waar ik dankbaar voor ben, zoals ik heb geleerd bij de 'Wasstraat', werkt veel beter. Het heeft me uit een moeilijke periode gehaald."
Mentale gezondheid aantrekkelijk maken
Wat hij dan opschrijft, heeft hij geleerd van hoogleraar Levi van Dam. Van Dam probeert jongeren op een aantrekkelijke manier aan hun mentale gezondheid te laten werken, oftewel: hen te helpen lekkerder in hun vel te zitten.
Volgens de hoogleraar werkt het voor veel jongeren beter om met iemand uit je omgeving te praten over hoe je je voelt en er zelf aan te werken dan naar de psycholoog te gaan. "Het is voor die jongeren veel beter om met elkaar of met hun naasten te praten over hoe ze zich voelen. Dat je ervaringen deelt, erachter komt dat je niet de enige bent die weleens een paniekaanval kreeg bij een tentamen bijvoorbeeld."
Emotioneel intelligente jongeren
Er wordt al langere tijd gesproken over een mentale crisis onder jongeren, en dat ze veel vaker dan vroeger mentale problemen hebben. Onderzoek van het Nationaal Jeugdinstituut laat dat ook zien: jongeren zeggen tegenwoordig meer druk en stress te ervaren en ze geven vaker aan dat ze bijvoorbeeld depressief zijn of angstig. Maar volgens Van Dam wordt dat vaak verkeerd uitgelegd.
"Jongeren zijn heel goed in staat om te verwoorden dat ze mentale druk ervaren", zegt hij. "Dat wordt vaak negatief uitgelegd in de zin dat ze meteen naar de psycholoog moeten. Maar ik denk dat het ook positief is dat jongeren van nu zich goed kunnen uiten en dat we niet meteen moeten denken dat ze naar de therapeut moeten."
'Niet slechter dan voorgaande generaties'
Jongeren zeggen vaker dat ze zich niet goed voelen, angstig zijn of depressief, maar dat is niet hetzelfde als psychisch ziek zijn, vertelt Van Dam. "Als je de onderzoeksgegevens erbij pakt, die aantonen hoeveel jongeren daadwerkelijk een psychische aandoening hebben, blijkt dat die groep al 30 jaar ongeveer dezelfde omvang heeft."
"Deze jongeren van deze generatie zijn goed in het verwoorden dat ze niet goed in hun vel zitten, maar dat betekent niet dat ze er mentaal slechter aan toe zijn dan de voorgaande generaties", legt de hoogleraar uit.
De Mentale Wasstraat
Psychologische hulp is voor sommige jongeren wel noodzakelijk, maar niet voor zoveel jongeren als het nu lijkt, vindt Van Dam. "In De Mentale Wasstraat kijken we daarom welke tools vanuit psychologie, wetenschap en spiritualiteit, jongeren kunnen helpen het gesprek met elkaar aan te gaan. Maar ook door ademwerk te doen om stress te verlagen."
Ook wordt nagedacht over hoe jongeren anders naar hun leven kunnen kijken. "Door op te schrijven waar ze dankbaar voor zijn, wat hun doelen zijn op een dag of door simpelweg elke dag met een glas water te beginnen in plaats van energydrink."
'Het valt allemaal wel mee'
3 jaar later en een wasstraat verder voelt Rens zich stabieler. Hij kan nu beter relativeren, zegt hij. "Ik was vaak verdrietig en nu denk ik: het valt allemaal wel mee. Ja ik heb een knie die kapot is, maar het had erger gekund. Het helpt mij om zo te denken."
Zijn knie is inmiddels goed genoeg genezen om, met enige beperkingen, de opleiding HBO Sportkunde te volgen en elke dag te sporten.
Wasstraat voor iedereen
De bedoeling is dat de jongeren die de De Mentale Wasstraat volgen tijdens Defqon de tools die ze hebben gekregen ook in het dagelijks leven gaan gebruiken. In de toekomst wil Van Dam dan ook nieuwe wasstraten organiseren, hij hoopt dat het meer kan doen dan een tijdelijke oppepper geven.
"We geven de jongeren ook nazorg als ze dat willen. De ambitie is om dit evenement elke maand te doen. We hebben bedrijven die een wasstraat inkopen voor hun medewerkers en daarmee sponsoren wij de 'Wasstraat' voor jongeren."