Duizenden kilo's voedsel worden weggegooid of eindigen als veevoer: dit is ervoor nodig om dat aan te pakken

Dirk Steijaert is zo'n boer met een aardappeloverschot. Samen met zijn broers runt hij als vijfde generatie een aardappelbedrijf in het Zeeuwse Graauw.

190.000 kilo aardappelen

"We telen hier in Nederland veel aardappels omdat dit een geschikte plaats is in de wereld om te telen, onder andere door veel regen", begint Dirk.

Maar het voorjaar van 2024 was wel heel nat: Dirk en zijn broers konden hun aardappelen pas later in de grond poten en door de vroege oogst van dit warme voorjaar zaten ze nog met de volle opslag uit 2024. Daardoor zitten ze met een overschot van 190.000 kilo.

'Soms te veel, soms te weinig'

Het kan vaker voorkomen dat boeren als Dirk hun oogst niet kwijt kunnen. Dat komt omdat boeren ook een deel in de zogenaamde vrije teelt telen. Niet alle oogst wordt volledig opgekocht door afnemers en verwerkers.

Een groot deel van het overschot ligt dus ook ten grondslag aan de marktwerking binnen de agrarische sector. De aardappel is onderhevig aan de zogenaamde varkenscyclus: prijs- en productieschommelingen in de landbouw (oorspronkelijk bij varkens). "Soms is er overaanbod zoals nu en soms is er te weinig. Daardoor fluctueert de prijs. Als ondernemer moet je daarom altijd oplossingen zoeken", legt Dirk uit.

Uit Egypte, India en China

De afgelopen 4 jaar was de prijs voor aardappelen goed, wat boeren stimuleerde om meer te poten. Mede door het warme voorjaar en de keuze van afnemers om de goedkopere piepers uit landen als China, India en Egypte te halen, is er nu een overaanbod.

Nederlandse boeren zien daardoor de prijs van hun aardappelen dalen en kunnen dus moeilijk hun aardappelen tegen de kostprijs kwijt. Ze krijgen momenteel nog geen 5 cent voor een kilo aardappelen.

Voor veevoer gebruiken?

En dus zijn boeren, waaronder Dirk, genoodzaakt om hun overschotten weg te gooien of als veevoer te verkopen.

"Er was een koper die de aardappelen wilde ophalen voor veevoer, maar in mijn ogen is de kwaliteit van de aardappelen die we hier op de Zeeuwse grond telen dusdanig goed dat het geen veevoer is. Dus heb ik No Waste Army gebeld."

'Reddingsactie'

Oprichter van de voedselverspillingsclub No Waste Army Thibaud van der Steen begon samen met Dirk de reddingsactie om een deel van het overschot te redden.

Van der Steen: "We hebben een hele grote groep van 21.000 mensen achter ons staan. Die hebben ons eigenlijk de 'go' gegeven om elk kwartaal groenten en fruit zoals dat van Dirk, dat anders als veevoer of afval zou eindigen, te kopen voor de eerlijke prijs. Daar maken we vervolgens houdbare producten van en die stoppen we in een box, die we dan de heel Nederland rondsturen."

Kromme komkommers

No Waste Army heeft een duidelijke missie: "We gaan mensen uitleggen waar voedselverspilling vandaan komt en we gaan het proberen te voorkomen. In mijn droomwereld lopen we over een paar jaar de grote supermarkten van ons land in waarbij een variabel schap met houdbaar en vers voedsel van groenten en fruit dat anders verspild zou worden."

Soepen en sappen van misvormde groenten en fruit of kromme komkommers en misvormde peren moeten gangbaar worden in de supermarkt, vindt Van der Steen. "Dan zouden we bijvoorbeeld in één keer dat overschot van 190.000 kilo aardappelen hier bij Dirk in zo'n variabel schap kunnen stoppen."

File van Utrecht naar Barcelona

"Het mooie van het onderwerp voedselverspilling en voedselverliezen is dat niemand er op tegen is om het op te lossen." Directeur Toine Timmermans van Samen Tegen Voedselverspilling is optimistisch gestemd als het gaat over het verspillingsvraagstuk. Hij is kartrekker om te zorgen dat het aantal kilo verspild voedsel in Nederland in 2030 is gehalveerd ten opzichte van 2015. "Dat betekent 1 miljoen ton minder voedselverspilling."

In 2015 werd er namelijk 2 miljard kilo aan voedsel verspild in ons land. Daar kun je een file aan vrachtwagens van Utrecht naar Barcelona mee vullen. "Anno 2025 zitten we nu op ongeveer 20 procent minder verspilling. We gaan de goede kant op, maar we moeten dus nog een afname van 30 procent in de komende 5 jaar realiseren."

Systeem opschudden

Volgens Timmermans is het af en toe wel nodig om het systeem een beetje op te schudden en te veranderen. Dat kan alleen structureel en grootschalig, want met vraagstukken over grondstofgebruik, voedselzekerheid en klimaatverandering moet het huidige voedselsysteem wendbaarder worden, vindt hij.

"Aangezien het om voedsel gaat zal het door toenemende weersextremen altijd of om een overschot gaan, of een verminderde kwaliteit. Het zal dus uiteindelijk over het samenspel van de hele voedselketen gaan."

Wake-upcall

Maar inspelen op voedseloverschotten is volgens bestuurder bij ZLTO Remco Beekers een lastig verhaal. "Je kan alleen voor een deel inspelen op de productie als je het op tijd ziet aankomen, maar niet alles is aan de voorkant helemaal in te schatten. Dus je zult altijd moeten handelen en puzzelen met de opbrengsten die je op dat moment hebt."

Beekers vindt het na de vele verspilde overschotten tijd voor een wake-upcall. Het verspillingsvraagstuk moet breder worden aangepakt. En daarin heeft de retail, de producent, maar vooral ook de burger een belangrijke rol. "Op het moment dat wij die supermarkt binnenstappen, dan worden we consument. En dan kijken we bij het schap welk product het goedkoopst en mooist is: welk appeltje glimt het meest? En welke komkommer is het rechtst?"

Rol van supermarkten

Van der Steen van No Waste Army spreekt ook de verantwoordelijkheid van de supermarkten aan. "We moeten anders gaan consumeren, maar we zullen daarin ook als consument anders opgevoed moeten worden."

"Er zijn supermarkten in het buitenland waar ze groenten en fruit met afwijkende vormen leuke gezichtjes geven en dan lopen kinderen juist naar dat schap toe", geeft hij als voorbeeld. "Als we dat soort groenten en fruit gaan omarmen, dan kunnen we enorm veel verspilling voorkomen."

Oplossingen zoeken

Alle deskundigen die we hebben gesproken zijn het erover eens: er moeten oplossingen komen, in alle ketens. Te beginnen bij de productie.

Timmermans: "Omdat we wereldwijd in totaal ongeveer een derde van het voedsel dat wordt geproduceerd verspillen, is het eerste wat we moeten doen zorgen dat die één derde kleiner wordt. Op het moment dat je produceert wat nodig is, dus wat past bij de vraag, dan heb je minder land nodig. Dan ga je veel effectiever produceren."

Eten wat seizoenen bieden

"Dat we nu elke dag naar de supermarkt kunnen lopen en 365 dagen per jaar alle groenten en fruit in het schap ligt, is eigenlijk niet heel logisch", vertelt Van der Steen.

Terug naar eten wat de seizoenen te bieden hebben, is ook een stap zijn alle experts het eens. "Er is ontzettend goed Nederlands voedsel in de andere tijden van het jaar beschikbaar. Die zijn vaak gezonder en veiliger dan het buitenland", legt Beekers uit. Timmermans vult aan: "Het feit dat steeds meer bedrijven zeggen dat ze geen ingevlogen producten meer willen is een hele goede stap."

Voedselstrategie voor Europa

Ook samenwerkingen tussen de ketens kunnen efficiënter. Bijvoorbeeld door vaste, andere bestemmingen te vinden. Boer Dirk brengt bijvoorbeeld alle aardappelen die over zijn van de No Waste Army-actie naar de voedselbank.

Die samenwerkingen kunnen nog efficiënter, volgens Timmermans. "De bereidwilligheid en noodzaak van bedrijven is er, maar daar moet je wel extra stappen voor zetten. Want je kunt niet een pallet bij de voedselbank met aardappels neerleggen en zeggen: 'Succes ermee.'"

Gesprek door de hele keten

"Het is dus van belang dat we met elkaar door de hele keten heen het gesprek gaan voeren over hoe we de komende jaren stappen gaan zetten", zegt Beekers tot slot.

"Binnen Nederland, maar zeker ook op Europees niveau. Hoe komen we samen tot een goede voedselstrategie?", sluit hij af.