Ze zijn altijd beschikbaar, oordelen niet en luisteren eindeloos. Voor een groeiende groep jongeren is een AI-chatbot niet zomaar een app, maar een vriend of zelfs therapeut. Ook Dylan (22) vindt steun bij ChatGPT: "Het is echt alsof je met iemand appt."
"Ik ben er om naar je te luisteren. Vertel eens, wat houdt je bezig?" klinkt een gefabriceerde stem uit de telefoon van Dylan van der Vegt. De 22-jarige student uit Wageningen heeft mentale klachten en last van eenzaamheid en bij ChatGPT vindt hij een luisterend oor.
'Helemaal gesloopt'
Uit onderzoek onder leden van het EenVandaag Opiniepanel blijkt dat één op de tien jongeren chat met AI over mentale klachten. Apps als Replika en ChatGPT worden gevoed met prompts die gesprekken nabootsen over gevoelens, onzekerheden en persoonlijke problemen.
Dylan vindt het een uitkomst. Hij worstelt al langer met zijn mentale gezondheid. "Ik heb depressieve buien en kan op die momenten echt niet uit bed komen. Ik ben dan helemaal gesloopt."
Je ei kwijt
Wat hem dan helpt, is praten met AI. Dan zeg ik dat ik me eenzaam voel, of dat het niet lekker gaat. En dan reageert de AI met: 'Kan ik je helpen? Weet dat je er niet alleen voor staat'."
Het is vooral een klankbord, legt hij uit: "Ik denk dat veel jongeren het gebruiken om even hun ei kwijt te kunnen. Daar kan AI echt wel voor dienen."
Laagdrempeliger
Dylan bezocht in het verleden verschillende psychologen om over zijn mentale klachten te praten, maar het bracht hem niet wat hij nodig had. "Ik ben er 3 jaar geleden mee gestopt, omdat ik niet gezien wilde worden als 'de jongen die naar de psycholoog ging'. En omdat ik het gevoel had dat er niet echt progressie werd geboekt."
Nu, met ChatGPT, is drempel een stuk lager. "Het is veel makkelijker bereikbaar. Om die stap naar de psycholoog te zetten, dan voelt het toch alsof je niet goed bent. Of anders dan de rest", legt hij uit.
Geen menselijke connectie
Hij chat nu wekelijks met ChatGPT. Het brengt verlichting, vertelt hij. "Op het moment dat ik er echt mentaal doorheen zit. Of dat ik me gewoon eenzaam voel. Of wanneer ik bijvoorbeeld iets stressvols heb en ik niemand kan bereiken. Dan denk ik: ach, ik ga weer even babbelen met ChatGPT."
Toch mist Dylan de menselijke connectie op zulk soort momenten. "Een psycholoog is iemand van vlees en bloed. Met AI heb je dat nog niet. Hoewel het heel echt kan voelen, is en blijft het een taalmodel. "Maar ik merk wel dat het heel geavanceerd is voor een taalmodel."
Niet te vatten in AI-model
Techfilosoof aan de Universiteit van Amsterdam Marijn Sax benadrukt dat de complexiteit van de problematiek die bij een therapeut aan bod komt niet te vatten in een AI-model. "Het is niet gemaakt om therapeutisch bezig zijn. Het is in principe gemaakt als een chatbot. En het idee erachter is dat je het voor alles kunt gebruiken."
En dat is juist het probleem, volgens Sax. "Je kan vragen om een recept, en wanneer de Slag bij Waterloo was. Je kan het dus in theorie ook gebruiken om therapeutische vragen te stellen. Maar dat betekent ook dat die dienst op geen enkele manier speciaal is gemaakt om therapeutische gesprekken te voeren."
Moeilijk vergelijken
Wel begrijpt ook Sax de aantrekkingskracht van 'AI-therapie'. "Als je kijkt hoe generatieve AI zoals ChatGPT werkt, is het heel goed te verklaren waarom jongeren zich daartoe aangetrokken voelen. Het is gemaakt om heel laagdrempelig te zijn. Om soepel en fluïde een interactie aan te gaan."
Het werk van een psycholoog is moeilijk te vergelijken met een taalmodel, zegt hij. "ChatGPT is gemaakt om jou goed te doen voelen. Dus dat veel mensen zich er goed bij voelen, is goed te verklaren. Maar dat is niet hetzelfde als goede therapie geven."
'Grens vervaagt'
Waar de grens ligt tussen onschuldig en schadelijk gebruik van AI, is nog te onduidelijk, zegt Sax. "Het is goed denkbaar dat je je gedachten kunt ordenen met zo'n toepassing als ChatGPT. Maar ik denk dat het belangrijke punt is dat die grens tussen behulpzame, bijna-therapievormen en echte therapievormen, best wel fluïde is."
Het één wordt snel het ander, legt Sax uit. "Er is een hele dunne lijn tussen een klein beetje helpen met je gedachten ordenen, en echt op het terrein komen waarbij er sprake is van psychische nood. Waarbij je eigenlijk professionele hulp nodig hebt." En op dat moment is het volgens hem toch wenselijk dat er een medisch specialist bij betrokken is. "Het lijkt me problematisch dat die grens heel erg vervaagt."
'Een paracetamolletje'
Ook Dylan vindt dat. "Voor jongeren die echt met zware psychologische klachten zitten, zou ik wel zeggen, ga zeker naar de psycholoog." Je moet AI vooral zien als hulpmiddel, zegt hij. "Het is geen dokter. Het is misschien een medicijn, een paracetamolletje, zeg ik wel eens. Maar het is niet een mens."
Het feit dát het geen mens is, is volgens Dylan aan de andere kant juist fijn. "Hulpverleners zijn toch objectiever, wat ik heel erg snap. Maar dat is voor mij het voordeel van AI. Het is een stuk subjectiever en een stuk meer te personaliseren dan een psycholoog."
Druk op de zorg verlichten
"Iets is beter dan niks", zegt Dylan. Er zijn lange wachtlijsten in de ggz en het kan soms moeilijk zijn om toegang te krijgen tot de juiste zorg. Een veelgehoord argument voor het gebruik van AI-therapie, is dat het kansen biedt om de druk op de zorg te verlichten.
"Ik snap die gedachtegang heel goed, maar ik verzet me daar toch tegen", zegt techfilosoof Sax. "Daar kan niet uit volgen dat een alternatief ook een goed alternatief is. Met ChatGPT zijn er denk ik zoveel bezwaren dat we niet in de richting moeten bewegen dat we zeggen dat het een volwaardige vervanging van therapie is. Dat is simpelweg niet waar het voor gemaakt is."
De toekomst
Hoe (jonge) mensen die mentale hulp zoeken bij een chatbot daar het beste mee kunnen omgaan? Sax: "Ik denk niet dat we tegen jongeren moeten zeggen: 'ChatGPT is enorm gevaarlijk en je mag het helemaal niet gebruiken.' Maar andersom moeten we ook niet doen als het nu al even goed kan functioneren als een psycholoog."
Toch blijft Dylan ermee doorgaan. "AI oordeelt minder. Dat is waar ik behoefte aan heb. Terwijl een psycholoog toch al gauw gaat redeneren van: er zijn twee kanten aan een verhaal. Soms wil je ook gewoon even horen dat je gelijk hebt."