Zzp'ers zoals Tom kritisch op verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering: 'Overheid wil mensen vast in dienst'

Zo'n 80 procent van alle zzp'ers is niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Dat moet veranderen, zegt minister Karien van Gennip, maar haar plannen voor een verplichte verzekering stuiten op veel weerstand bij zelfstandigen, onder wie Tom Lash.

Het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) blijft groeien, inmiddels telt Nederland er zo'n 1,2 miljoen. Daarmee laait de discussie op of er een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) moet komen voor deze groep. Veel zzp'ers zijn niet verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid en hebben in geval van langdurige ziekte of bij een ongeval vaak onvoldoende financiële buffers om op terug te vallen.

Onbetaalbare verzekering

Cabaretier Tom Lash is een van de vele zzp'ers die op dit moment niet verzekerd is tegen langdurige arbeidsongeschiktheid. "Als er iets met je is, word je al snel als risico gezien", zegt hij.

"Ik had jaren geleden kanker, maar in de ogen van de verzekeraar blijf ik een risico, dus een private AOV-verzekering wordt voor mij al gauw onbetaalbaar", zegt hij. Desondanks is hij niet per se tegen een verplichte AOV-verzekering, óók voor zzp'ers.

'Overheid wil meer mensen vast in dienst'

"Dan worden excessen hopelijk aangepakt. Als je bijvoorbeeld een tijdlang bij een psychotherapeut liep, of burn-out klachten had, dan wil een private verzekeraar je soms al helemaal niet meer nemen. Dat hoor ik van mensen in mijn omgeving", legt hij uit. Toch is hij wel tegen het plan zoals het er nu ligt, "daaruit blijkt namelijk niet dat die excessen worden aangepakt."

Lash denkt dat achter het plan van de minister vooral het voornemen schuilt om werken als zzp'er minder aantrekkelijk te maken. "De overheid wil meer mensen in vaste dienst. Maar er zijn mensen en beroepen waar dat helemaal niet werkt. Kijk maar naar mij, er bestaat echt geen cabaretier-kantoor waar ik in dienst zou kunnen."

'Uitlegbaar, uitvoerbaar en betaalbaar'

Toch zet minister Karien van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid door. Ze wil na jaren getouwtrek een verplichte verzekering voor alle zzp'ers. "Dit biedt een financieel vangnet voor zelfstandigen die arbeidsongeschikt raken", schrijft ze in een brief aan de Tweede Kamer. "Ook voorkomt het dat risico's worden afgewenteld op de samenleving."

Wel moet de verzekering 'uitlegbaar, uitvoerbaar en betaalbaar' zijn en tijdig worden ingevoerd, vervolgt de minister in haar brief. Vooral de betaalbaarheid is een cruciaal punt, want private verzekeringen die nu worden aangeboden zijn vaak razend duur voor zzp'ers, zeker als die wisselende of structureel lage inkomsten hebben.

'Minister laat kansen liggen'

Net als Tom Lash zijn ook andere zzp'ers niet overtuigd van het plan van de minister. "Dit voorstel is halfslachtig en onvoldoende doordacht. De minister laat kansen liggen om echt fundamentele veranderingen door te voeren", zegt voorzitter Cristel van de Ven van de Vereniging Zelfstandigen Nederland.

Ze vindt het goed dat we nadenken over hoe ook zelfstandigen een vangnet hebben op het moment dat ze langdurig arbeidsongeschikt zijn. "Het risico op langdurige arbeidsongeschiktheid is weliswaar erg klein, maar als het je overkomt dan ben je echt zwaar de pineut."

Verzekering voor alle werkenden

Maar de voorzitter zegt dat het plan geen rekening houdt met het feit dat er nu veel meer mengvormen zijn op de arbeidsmarkt dan vroeger. "Veel mensen werken deels als zzp'er en deels in loondienst. Of ze werken enkele jaren in dienst, dan weer als zelfstandige en dan weer in loondienst of als uitzendkracht. In het plan van de minister zou je de hele tijd moeten wisselen tussen verschillende systemen."

"Het is jammer dat de minister niet meteen de stap heeft gemaakt naar een grotere hervorming van de arbeidsmarkt", zegt Van de Ven. "Dat is namelijk een collectieve basisvoorziening voor arbeidsongeschiktheid voor álle werkenden, daar zijn wij zeker ook voor."

Breder stelsel

"Daarbij betaalt iedereen die op wat voor manier dan ook geld verdient, als zzp'er of in loondienst, mee aan een collectieve AOV-verzekering", legt ze uit. Nu zijn alle zekerheden nog steeds aan het vaste contract gekoppeld, constateert de voorzitter van de Vereniging Zelfstandigen Nederland.

"Als we dat systeem contractvormneutraal maken, sluit het veel beter aan op de huidige dynamiek op de arbeidsmarkt en schep je een breder stelsel van sociale zekerheid. Daarmee kan de minister laten zien dat ze de moderne arbeidsmarkt begrijpt, met al zijn diversiteit."

Van meer kanten kritiek

De zzp'ers staan niet alleen in hun pleidooi. Ook voorzitter Hans Biesheuvel van werkgeversorganisatie Ondernemend Nederland is van mening dat het voorstel van Van Gennip te scherp onderscheid maakt tussen zzp'ers en werknemers.

"Het is al lang niet meer zo zwart-wit. Mensen kiezen steeds weer een andere route of combineren allerlei routes. Daarom is het veel verstandiger om die basisvoorzieningen voor alle werkenden te regelen", vindt hij.

Onderscheid tussen werknemer en zzp'er

Biesheuvel zegt niet bang te zijn voor extra premies, ook voor werkgevers. "We moeten dat gewoon goed met elkaar regelen, voor alle werkenden. Dus met z'n allen premie betalen, want arbeidsongeschiktheid is een belangrijk onderwerp dat je op een nette manier moet regelen."

Dat minister Van Gennip nu zegt de nieuwe regeling alleen voor zzp'ers te willen, vindt Biesheuvel opmerkelijk. "Dat past volgens mij ook helemaal niet in de lijn die ze zelf uitstraalt, namelijk het onderscheid tussen werknemers en zzp'ers te verkleinen. Met dit voorstel creëer je juist weer meer verschil."

Vormgeven naar behoeften

Waarom er geen fonds komt voor álle werkenden? Een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken en werkgelegenheid zegt in een reactie dat het voordeel van verschillende verzekeringen voor zelfstandigen en mensen in loondienst is "dat je de verzekering kunt vormgeven naar de behoeften van verschillende groepen."

"Zo geldt voor werknemers een wachttijd van 2 jaar, voor ze in de WIA (de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen, red.) terechtkomen. In de tussentijd hebben ze dan recht op loondoorbetaling bij ziekte en spannen ze zich met hun werkgever in om te reïntegreren op het werk. Die relatie tussen werkgevers en werknemers willen we niet kwijt, terwijl dit bij zelfstandigen niet van toepassing is."

'Kosten voor werknemers hoger'

Ook zijn de kosten voor de uitkeringen voor werknemers hoger, terwijl we voor zelfstandigen werken aan een goedkopere basisverzekering, zegt de woordvoerder. "Dan heb je als zelfstandige de vrijheid om daar bovenop, al dan niet, meer te regelen om de risico's op arbeidsongeschiktheid op te vangen."

Kortom, via een fonds zouden werknemers en zelfstandigen in dezelfde mal worden gestopt, volgens het ministerie. "Ze krijgen dan onder dezelfde voorwaarden en voor dezelfde kosten een uitkering. Dit miskent de specifieke omstandigheden van de twee groepen. Daarom kiest dit kabinet voor afzonderlijke verzekeringen."