Wat heeft heksenvervolging te maken met hedendaags geweld tegen vrouwen? 'Femicide is nog steeds een groot probleem'

Er komt een monument ter nagedachtenis van vrouwen die tijdens de heksenvervolging werden vermoord. De initiatiefnemers zien een patroon van vrouwenhaat dat tot heden doorwerkt. "Dezelfde mechanismes die toen speelden, spelen nu nog steeds."

Maar liefst 300 jaar lang, tussen de 15de en de 18de eeuw, werden duizenden vrouwen gemarteld en vermoord omdat men dacht dat ze heksen waren en met de duivel samenspanden. Historici schatten dat in die periode van heksenvervolging in Europa tussen de 40.000 en 60.000 mensen zijn gedood. Het overgrote deel van hen was vrouw.

'Al deze vrouwen waren onschuldig'

Andere schattingen gaan uit van 100.000 tot 200.000 slachtoffers, inclusief gevallen van martelingen en gevangenschap onder vreselijke omstandigheden. "Al deze vrouwen waren volstrekt onschuldig", benadrukt Susan Smit, schrijver en bestuurslid van de stichting Nationaal Heksenmonument. "Bekentenissen werden afgedwongen met martelingen, en vervolgens werden deze vrouwen levend verbrand of verdronken."

Femicide gepleegd door staat en kerk

Volgens Smit is dit treurige hoofdstuk in de vaderlandse geschiedenis onderbelicht én onbegrepen. "Net zoals voordien bij het slavernijverleden, ook daar stonden we niet goed bij stil. Gelukkig is op dat gebied inmiddels veel veranderd, maar over heksenvervolging wordt nog wel eens lollig gedaan."

En dat terwijl het verre van lollig was, betoogt Smit: "We hebben het hier over het stelselmatig martelen en vermoorden van vrouwen. Het was femicide, gepleegd door staat en kerk."

Nationaal Heksenmonument in Roermond

De stichting Nationaal Heksenmonument pleit al langer voor een monument om de geschiedenis van de heksenvervolging uit de vergetelheid te halen. En deze gedenkplek gaat er nu ook daadwerkelijk komen, in het Limburgse Roermond, waar zo'n 90 vrouwen op wrede manier werden vermoord.

"Veel gemeentes waren enthousiast en wilden meedoen", vervolgt Smit. "Het is uiteindelijk Roermond geworden, omdat daar de meeste slachtoffers zijn gevallen. We gaan nu kijken hoe het monument er uit kan komen te zien, en we hopen nog op donaties. Hoe meer donaties, hoe groter het kan worden."

Meer dan symbolisch gebaar

De auteur vindt de komst van het monument meer dan alleen een symbolisch gebaar. "Het innemen van de fysieke ruimte staat ook symbool voor het innemen van een plek in de geschiedenis. Het doet iets met de perceptie van een stuk geschiedenis, want iets dat onderbelicht is, blijft ook onbegrepen."

Naast eerherstel voor de slachtoffers gaat het ook om de historische link met het heden, zegt de auteur: "Dezelfde mechanismes die toen speelden, spelen nu nog steeds: vrouwenhaat, de angst voor sterke vrouwen en pogingen om ze te onderdrukken. Ook zijn er de social media die rare, misogyne denkbeelden rondpompen. En femicide is nog steeds een groot probleem, alleen al in Nederland wordt elke 8 dagen een vrouw vermoord."

Complex verschijnsel

"Heksenvervolging is historisch gezien een heel complex verschijnsel", zegt Renée Römkens, oud-hoogleraar Gender en Geweld aan de Universiteit van Amsterdam. "Het had te maken met religie, met politieke overwegingen en met sociale onrust."

"Het waren tijden van grote onzekerheid en dan waren vrouwen een makkelijk doelwit om al de onvrede en angst op te projecteren. En het was makkelijk om hen tot zondebok te maken, omdat ze in een door mannen gedomineerde maatschappij al op de tweede plaats waren gezet."

'Meer dan alleen heksenvervolging'

Het nieuwe monument kan belangrijk zijn omdat het symbool staat voor meer staat dan alleen de heksenvervolging, denkt Römkens. "Het staat voor vormen van geweld en vernedering van vrouwen die tot op de dag van vandaag doorgaan."

"Dan kun je denken aan verkrachtingen in oorlogssituaties en aan femicide. Geweld waarbij vrouwen een middel zijn voor mannen die zich willen vestigen in hun macht, of die bang zijn om macht te verliezen."

Werk aan de winkel

De stichting Nationaal Heksenmonument hoopt ten slotte ook dat er meer en betere educatie komt.

"Als je kijkt naar wat er in hedendaagse schoolboeken staat over heksen, dan kom je nog steeds teksten tegen zoals deze: 'een heks is een vrouw die zwarte magie bedrijft', vertelt Susan Smit. "Er is nog veel werk aan de winkel."