Wanneer wordt toerisme vervelend? En andere vragen over massatoerisme beantwoord

Het is piekzomervakantie en misschien heb je het zelf al wel ervaren: op populaire bestemmingen in Europa stikt het van de mensen. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie wilden weten over massatoerisme en de gevolgen daarvan.

Roos Gerritsma is associate lector vrijetijd en toerisme aan de Hogeschool Inholland en beantwoordt 5 van jullie vragen over massatoerisme en de gevolgen ervan.

1. Waarom gaat iedereen elk jaar naar dezelfde toeristische plekken toe?

Verschillende factoren spelen hierbij een rol, zegt Gerritsma. "Een eerste belangrijke is het sociale: mensen houden van gezelschap. Bij de keuze tussen twee restaurants - één bruisend, de ander verlaten en stil - kiest de meerderheid voor het restaurant met de levendige sfeer."

Ook heeft de media een rol gespeeld. "Denk aan de voorlopers die de wereld al doorkruisten en schreven voor de Lonely Planet, lang voordat massatoerisme bestond. Zij hebben als het ware blauwdrukken gemaakt van geweldige plekken. Er zijn nog steeds plekken in de wereld waar nog niemand is geweest, maar dat zijn tegenwoordig uitzonderingen."

"En laten we zeker niet het gemak uit het oog verliezen. De meeste toeristen hebben niet het voorrecht om maandenlang de wereld rond te reizen. Het is juist om deze reden dat zij het maximale uit hun vakantie willen halen binnen een beperkte tijd."

2. Bestaat er zoiets als een 'tourist footprint' die aangeeft welk gedrag tot te veel schade leidt?

"Hoewel er geen specifieke definitie is van 'tourist footprint', werd er in de jaren 70 wel een 'irritatie-index' bedacht", zegt Gerritsma. "Deze index richtte zich op het aantal mensen dat bepaalde locaties bezocht. In het begin was de lokale bevolking enthousiast over en trots op het toerisme, maar er ontstond altijd een kantelpunt. Dat moment werd bereikt wanneer de straten overvol raakten en hulpdiensten moeite hadden bepaalde plekken te bereiken."

"Toch bestaat overlast uit meer dan de aantallen. Het wordt ook beïnvloed door sociale impact. Als we mensen vragen welke groep overlast veroorzaakt - een seniorengezelschap kunstgeschiedenis of een groep Engelse vrijgezellenfeestgangers - dan kiezen velen voor de laatste."

"Als we een hypothetische 'tourist footprint' zouden creëren, zou deze rekening houden met sociale, ecologische en culturele aspecten. De sociale impact van toerisme is duidelijk, net als de overlast in de vorm van CO2-uitstoot. Daarnaast moet ook de culturele impact worden meegewogen, vooral in landen waar religieuze waarden gerespecteerd dienen te worden."

Hoe mensen die in een toeristisch gebied wonen naar het toerisme kijken, verschilt wel per persoon. "Sommigen koesteren de drukte als gezelligheid," legt Gerritsma uit, "terwijl anderen sneller geïrriteerd zijn door factoren als het type woning waar iemand woont, de gezinssamenstelling en de persoonlijke voorkeur."

3. Hoe kun je massatoerisme beperken zonder de rechten van mensen te schenden?

Gerritsma denkt dat dit de vraag van de toekomst wordt, onder meer doordat we ons steeds meer bewust zijn van de gevolgen van reizen voor het klimaat. Toch twijfelt ze of mensen hun reisgedrag willen aanpassen. "Dat vereist een verandering van je mindset. Bijvoorbeeld dat het oké is om je te beperken tot bijvoorbeeld één langeafstandsreis in de vijf jaar en één citytrip met het vliegtuig per jaar, en de rest van je reizen per trein te maken."

Het bewerkstelligen van zo'n gedragsverandering is volgens Gerritsma een complexe uitdaging. "Dit komt overeen met wat we zien bij roken. Het bewustzijn moet vanuit het individu zelf ontstaan; het is te eenvoudig om te suggereren dat de overheid ingrijpende maatregelen moet nemen."

Natuurlijk zijn er wel overheidsmaatregelen te bedenken. Maar of die wenselijk zijn, is een tweede, volgens de associate lector. "Er wordt nu bijvoorbeeld gesuggereerd om gebieden in steden als Venetië en Amsterdam te 'omheinen'. Maar dat gaat in tegen het recht op bewegingsvrijheid. Ook zouden overheden een nog veel hogere toeristenbelasting kunnen overwegen."

"In Bhutan, gelegen in Zuid-Azië, is zo'n hoge belasting geïntroduceerd, en zien we dat het effectief is om het aantal toeristen te beperken. Maar in Nederland zou zo'n belasting minder wenselijk zijn. Je sluit namelijk meteen bepaalde groepen mensen uit, terwijl inclusiviteit bij ons hoog in het vaandel staat. Wel is het denkbaar dat op de lange termijn Europese eilanden als Mallorca het aantal vluchten wil gaan beperken."

Dat heeft ook te maken met economische voordelen van toerisme. "Binnen de Europese Unie vormt toerisme een belangrijke inkomstenbron. Gemiddeld genomen is ongeveer 10 procent van de beroepsbevolking werkzaam in de toerismesector. De laatste jaren is de EU wel steeds meer bezig met duurzaam toerisme, maar ze kan niet zomaar grenzen van bepaalde landen of plekken sluiten, onder andere omdat ze ook rekening hebben te houden met economische factoren."

4. Wat betekent massatoerisme voor lokale economieën?

De impact van massatoerisme op lokale economieën is complex. Gerritsma geeft het voorbeeld van de gemeente Amsterdam. "Voor sommige stadsbewoners is de overlast door toeristen, met hun ongewenste gedrag zoals kotsen en wildplassen, ondraaglijk."

"Maar wanneer we naar het brede scala aan musea, theaters en restaurants kijken, wordt duidelijk dat deze voorzieningen nooit alleen voor Amsterdammers kunnen bestaan. Hieronder valt ook het uitgebreide openbaar vervoer voor de inwoners."

Er zijn veel individuen en organisaties die voordelen ervaren van toerisme. Als nog meer lokale bedrijven - zoals restaurants en lokale voedselproducenten - zouden profiteren van toerisme, zou dat volgens Gerritsma tot een meer positieve waarneming leiden.

Ook zouden gemeenten hun bewoners duidelijk kunnen maken waar de opbrengsten van toeristenbelasting naartoe gaan. "Wanneer ze kunnen aantonen dat het geld wordt geïnvesteerd zoals in speelplekken, meer groen of hondenvoorzieningen en straatonderhoud, wordt het voor bewoners transparanter en inzichtelijker."

5. Kunnen de voorzieningen die bedoeld zijn voor massatoerisme leiden tot een verdringing van faciliteiten voor inwoners en woningzoekenden?

"We raken nu het terrein van gentrificatie," zegt Gerritsma, "waarbij een buurt geleidelijk wordt opgewaardeerd en bewoners de stijgende prijzen ervaren, zoals bijvoorbeeld een kop koffie die nu 3,50 euro kost in Amsterdam."

"Gentrificatie kan er voor zorgen dat de bruine kroeg én bepaalde bewonersgroepen uit een buurt verdwijnen, met alle gevolgen van dien. We weten inmiddels ook dat mensen graag op een plek wonen waar veel vrijetijdsvoorzieningen zijn die aansluiten op iemands persoonlijke wensen, zoals in steden als Amsterdam, Berlijn en Barcelona. Dus in die zin hebben sommige bewoners niet alleen last van de voorzieningen die opgericht zijn voor toeristen."