Waarom Nederland nog steeds regionale kieskringen heeft bij landelijke verkiezingen

Straks geen Pieter Omtzigt op jouw stemformulier? Het zou zomaar kunnen als hij met zijn nieuwe partij niet in alle kieskringen meedoet. Maar waarom delen we het land op in twintig regio's voor landelijke verkiezingen? "Het helpt met regionale binding."

"Het is een mogelijkheid, maar geen voorkeursoptie", zei Pieter Omtzigt eerder deze week in Nieuwsuur over de mogelijkheid om niet in alle kieskringen mee te doen aan de Tweede Kamerverkiezingen met zijn nieuwe partij Nieuw Sociaal Contract. Hij wil namelijk niet 'te veel stemmen' krijgen. Maar hoe werkt dat dan? Dat vroegen jullie ons in de webchat. Experts leggen het uit.

20 kieskringen

Laten we beginnen met wat kieskringen zijn. Nederland is sinds 1918 opgedeeld in zogenoemde kieskringen. Ze bestaan alleen voor verkiezingen en worden verder nergens anders voor gebruikt. Hoeveel kieskringen er zijn, verschilt per verkiezing. Voor de Tweede Kamerverkiezingen zijn er twintig kieskringen.

De drie grote steden - Amsterdam, Rotterdam en Den Haag - hebben een eigen kieskring. Daarnaast vormen sommige provincies als geheel één kieskring, waaronder Utrecht. Andere, grotere provincies als Zuid-Holland en Noord-Holland zijn opgedeeld in twee kieskringen. De BES-eilanden in Caribisch Nederland zijn samen ook een kieskring.

Verschillende kandidaten

Nieuwe politieke partijen moeten voor 9 oktober in elke kieskring door middel van ondersteuningsverklaringen laten weten dat de partij wil meedoen aan de verkiezingen. Als een partij in een bepaalde kieskring niet meedoet, kunnen inwoners van die kieskring in principe niet op die partij stemmen. En om het nog iets ingewikkelder te maken: partijen mogen ook per kieskring een aparte kandidatenlijst indienen.

Dus in theorie kan het voorkomen dat een kandidaat wel in Groningen op de lijst staat voor een partij, maar niet in Limburg. Volgens Mitchell Wiegand Bruss van voorlichtingscentrum ProDemos verschillen de lijsten soms ook daadwerkelijk per kieskring: "Dan is er per kieskring bijvoorbeeld een andere lijstduwer."

'Overblijfsel van vroeger'

De vraag is dan: waarom hebben kieskringen voor nationale verkiezingen, waarbij alle stemmen toch op één grote hoop komen? De kieskringen komen voort uit het kiesdistrictenstelsel dat Nederland hiervoor had, zegt hoogleraar staatsrecht aan de Universiteit Leiden Geerten Boogaard. "Toen hadden partijen per regio een kandidaat."

De huidige kieskringen moeten we volgens hem zien als een overblijfsel uit die periode: "Met dit systeem houdt de politiek een regionale binding." Ook maakt het het makkelijker voor kleinere partijen om mee te doen, legt hij uit. "Als een partij in bepaalde regio's veel stemmen verwacht, kan die partij zich daar op focussen."

Niet te veel stemmen?

Een reden voor Omtzigt om eventueel niet in alle kieskringen mee te doen met zijn partij, is dat hij niet 'te veel' stemmen wil. Mogelijk omdat hij niet genoeg (geschikte) kandidaten kan vinden om zijn lijst mee te vullen.

"Als je voor 46 zetels stemmen krijgt, maar slechts tien kandidaten op de lijst hebt staan, gaan de overige zetels naar de 'restzetels'", legt de hoogleraar uit. "Dat betekent dat een deel van de stemmen blanco wordt en daar profiteren de grote partijen van. Dus het gaat om de juiste afweging maken."

'Vertegenwoordiger van hele volk'

Boogaard benadrukt dat gekozen Kamerleden gewoon vertegenwoordiger van het hele volk zijn, ook als die persoon niet overal op de lijst heeft gestaan en dus niet iedereen op diegene heeft kunnen stemmen. "Je wordt naar Den Haag gestuurd als vertegenwoordiger, het is dan je plicht om het nationale belang na te leven."

Volgens bijzonder hoogleraar democratie en transitie aan de Universiteit Utrecht Marcel Boogers heeft een beperkte deelname aan de verkiezingen toch wel effect op de positie van politici in Kamerdebatten. "Je praat met minder gezag namens alle Nederlanders. Tegenstanders kunnen daar op inhaken en dat verzwakt zo je positie."

Kieskring omzeilen?

Dat een kandidaat niet in jouw kieskring op de lijst staat, betekent overigens niet dat je helemaal niet op diegene kunt stemmen. "Het is namelijk mogelijk om in een andere kieskring te stemmen. We hebben een heel open democratisch stelsel", zegt Bruss van ProDemos. "Wanneer je een zogeheten kiezerspas aanvraagt, kun je daarmee overal buiten je eigen gemeente stemmen of mensen van buiten je eigen kieskring machtigen om voor jou te stemmen."

Dus stel: Omtzigt doet alleen mee in Overijssel en iemand van buiten die provincie wil koste wat het kost op hem stemmen. Dat kan dus, met een omweg. "Dan heb je kans op stemtoerisme", zegt hoogleraar Boogers. "Iemand kan dan even naar een vakantiehuisje in Twente gaan om daar op Omtzigt te kunnen stemmen."