Waarom China, Cuba en Rusland staan te trappelen om de EU te helpen in de coronacrisis

Rijen artsen uit Cuba, beademingsapparatuur uit China en militaire konvooien met ongevraagde hulp uit Rusland. Italië en een aantal andere landen in de EU nemen het dankbaar in ontvangst. Maar de hulp van de landen brengt ook een politieke boodschap mee.

Het is bijna een wedloop te noemen: hoe China en Rusland de afgelopen week tegen elkaar opbieden om maar het meest bij Italië in de gunst te komen. China stuurde vorige week al de eerste medische teams met vrachten vol mondkapjes en beademingsapparatuur. De pakketten waren gesierd met de Chinese vlag en de leus 'De weg van vriendschap kent geen grenzen'.

Dit virus tast niet alleen ons immuunsysteem aan, het tast ook de globale orde aan zoals we die kennen

Han ten Broeke, Haags Centrum voor Strategische Studies

Russische hulp nutteloos

Dan de Russen: de afgelopen dagen trekken militaire trucks en vliegtuigen met artsen en ontsmettingsmiddelen naar Italië, terwijl de grootte van de uitbraak in Rusland zelf nog lang niet duidelijk is. De Russen vielen al snel door de mand. Anonieme Italiaanse officials zeggen in Italiaanse media dat 80 procent van de Russische hulp nutteloos is. Het zou puur en alleen om een PR-stunt gaan.

Hoewel de Italianen echt hulp nodig hebben, is het niet alleen uit medelijden dat de Chinezen en de Russen zo enthousiast willen helpen. "Dit virus tast niet alleen ons immuunsysteem aan, het tast ook de globale orde aan zoals we die kennen," zegt Han ten Broeke van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

Dubbele rol van China

Na de Tweede Wereldoorlog hielpen de Verenigde Staten Europa weer op de been met de Marshallhulp, maar de VS is nu de grote afwezige. China duikt maar al te graag in dat gat. Ondanks dat het land een heel dubbele rol speelt in de virusuitbraak.

"China heeft de uitbraak eerst verzwegen, en heeft daar veel kritiek over gehad van de rest van de wereld," zegt China-deskundige Ingrid D'Hooghe van Instituut Clingendael. "Nu heeft China de uitbraak in eigen land redelijk onder controle en wil het land zijn imago ombuigen: kijk eens hoe verantwoordelijk wij zijn."

Betalen voor Chinese hulp

Maar de boodschap reikt nog verder dan dat, China wil deze crisis ook gebruiken om het eigen politieke systeem goed op de kaart te zetten. "Laat de wereld leren van onze aanpak en onze kennis. Wij konden de lockdown zo goed invoeren omdat wij de Chinese Communistische Partij hebben, zegt China," vertelt D'Hooghe.

Opvallend is dat de Chinese hulp niet gratis is. Spanje mocht even 467 miljoen dollar afrekenen voor medische hulpmiddelen uit China. "Dat is omdat China heel anders tegen het begrip 'hulp' aankijkt," zegt Marina Rudyak. Ze doet specifiek onderzoek naar Chinese hulp aan de universiteit van Heidelberg.

'Wat China hulp noemt, is voor ons soms gewoon export'

"Hulp in de Chinese context, kan ook iets zijn dat wij gewoon export noemen. Maar omdat Spanje de beademingsapparatuur hard nodig heeft, betitelt China het als hulp."

Rusland laat op haar beurt niet graag een gelegenheid onbenut om verdeling te zaaien in de EU. En nu de EU-lidstaten moeite hebben om samen op te trekken in deze crisis, is daar alle kans toe. Noord-Italië is er nog eens extra ontvankelijk voor, omdat de Eurosceptische partij Lega Nord er heel populair is.

Cubaanse doktersdiplomatie

De Cubanen zijn het meest bedreven in deze zogenoemde 'doktersdiplomatie'. "Voor Cubanen is de gezondheidszorg het belangrijkste exportmiddel na suiker en sigaren," aldus Ten Broeke. Ook bij bijvoorbeeld de ebola-uitbraak in 2014 trokken Cubaanse artsen de wereld over om de nood te verlichten.

"Het doel is reputatie vergroten," zegt Ten Broeke. "Het is een middel om aan de wereld te laten zien wie je bent. Uiteindelijk is er niet zoveel tegen die hulp. Maar hij moet wel gericht zijn op het bestrijden van het probleem. Dat is het virus. Het moet niet in dienst staan van de geopolitieke invloed die kan worden verspreid."

Chinezen kiezen heel specifiek wie ze helpen

En daar zit een gevoelig punt. Italië was vorig jaar het eerste land dat ondanks grote EU-bezwaren, instemde om China te helpen met de aanleg van een nieuwe zijderoute. Met de hulp en de medische kennis die China nu deelt, wordt er krediet opgebouwd voor straks, als de coronacrisis voorbij is.

"Na deze crisis zal Italië al helemaal niet zo'n zin meer hebben om achter een kritisch EU-standpunt ten opzichte van China te staan. De Chinezen kiezen dus heel specifiek wie ze helpen," aldus Ingrid D'Hooghe.

Europa doet veel meer dan China

Toch kan de EU ook iets leren van de Chinezen. Want er is niet veel aandacht voor maar ook de EU-landen helpen elkaar onderling wel degelijk. "Als we naar de cijfers kijken, doet Europa veel meer dan China," zegt onderzoekster Marina Rudyak. "Maar dat is niet zo zichtbaar. Dus de EU moet dat ook veel meer laten zien."

Sowieso komen we niet uit deze crisis zoals we erin gingen, zegt Han ten Broeke. "Landen die aandringen op multilaterale samenwerking nemen niet meer het voortouw. Vooral de VS niet meer natuurlijk. Nu zien we vooral autoritaire staten die het voorbeeld geven."