Van het gas, maar hoe? In Rotterdamse wijk 'BoTu' worden bewoners opgeleid tot milieucoach

Radiatorfolie, led-lampen en tochtstrips; kleine aanpassingen in huis kunnen zorgen voor een flink lagere energierekening. Maar dan moet je dat wel weten. In de Rotterdamse wijk 'BoTu' zijn bewoners omgeschoold tot 'milieucoach'. En met succes.

Ongeveer 2 jaar geleden nodigde een kennis Hayat uit voor een 'energieavond' in het wijkcentrum van Bospolder-Tussendijken, ook wel 'BoTu'. Met energiezuinig leven was ze voor die tijd niet per se bezig; ze had wel andere dingen aan haar hoofd, zoals de zorg voor haar vijf kinderen en het huishouden.

Lagere energierekening

Toch ging Hayat thuis aan de slag met de tips die ze die avond kreeg: ze verving gloeilampen door led-lampen, plaatste tochtstrips bij de ramen, folie achter de radiatoren en zette de tv en wasmachine na gebruik voor de verandering helemaal uit, in plaats van op stand by.

"Bij de volgende jaarafrekening van Eneco zag ik een duidelijk verschil met eerder, in positieve zin. Ik had niet gedacht dat simpele aanpassingen zoveel konden schelen in je portemonnee", vertelt Hayat. Een lagere energierekening is altijd fijn, maar zeker als je het al niet breed hebt. In 'BoTu' leefde in 2017 rond de 20 procent van de mensen onder de armoedegrens, berekende het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Daarmee hoorde de wijk bij de twintig armste postcodegebieden van Nederland.

Aardgasvrij

Niet lang na de avond in het wijkcentrum kreeg Hayat een telefoontje van de Stichting PAUW, een leer-werkbedrijf dat wordt gefinancierd door de gemeente. De stichting was op zoek naar vrouwen die wilden werken als 'milieucoach', om medebewoners uit te leggen hoe ze met eenvoudige aanpassingen hun huis duurzamer kunnen maken. En wat de aanstaande energietransitie eigenlijk inhoudt.

Bospolder-Tussendijken is een van de wijken die de gemeente Rotterdam voor 2025 (deels) aardgasvrij wil maken. Daarbij is het uitgangspunt dat aardgasvrij 'haalbaar en betaalbaar moet zijn voor bewoners', zo zegt de gemeente. Toch begrijpen nog niet alle inwoners wat van hen verwacht wordt. Ze zijn bijvoorbeeld bang dat hun energierekening toch flink omhoog zal gaan. Energiecoaches helpen deze inwoners.

'Die waterbesparende douchekop maakt verschil'

Hayat volgde een cursus bij het Rotterdams Milieucentrum en ging aan het werk, de straat op en de huizen in, bemand met informatieboekjes en energiemeters. En met door de gemeente verzorgde pakketten gevuld met onder andere tochtstrips, een waterbesparende douchekop, een tijdschakelaar, led-lampen en radiatorfolie. In 2021 kregen 110 huishoudens in de wijk zo'n pakket, voor 2022 hebben nog eens 300 huishoudens zich aangemeld.

"Lang niet iedereen weet wat iets als een waterbesparende douchekop kan betekenen voor de energierekening en voor het milieu", zegt Hayat. "Daar is goede uitleg over nodig. Wij spreken de taal van de bewoners. Als Nederlandse met een Marrokkaanse achtergrond spreek ik Nederlands, maar ook Berbers en Arabisch. Dat komt van pas in een wijk waar mensen met veel verschillende achtergronden samenleven."

Onderdeel van de wijk

Naast dat de milieucoaches de taal van de bewoners spreken, zijn ze als inwoners letterlijk onderdeel van de wijk waarin ze actief zijn. Mensen kennen hen en dat wekt vertrouwen.

"Ik merk bij veel mensen wantrouwen tegenover instanties als de gemeente en woningcorporatie. Als de gemeente laat weten dat er iets aangepast moet worden, komt meteen daarna de angst dat alles duurder wordt. Daarom is het fijn dat wij ertussen zitten en precies kunnen uitleggen wat de veranderingen in de wijk betekenen, op welke regelingen ze aanspraak maken en hoe."

Niet durven stoken

Hayat werkt niet alleen, er zijn vijftien milieucoaches actief in Bospolder-Tussendijken en er worden regelmatig nieuwe coaches opgeleid. Stichting PAUW heeft inmiddels een platform opgericht om de coaches met elkaar te verbinden, hun kennis te laten delen en hen te ondersteunen bij hun werk.

De alleenstaande moeder Houria is ook milieucoach. Bij de vraag hoe haar werk eruit ziet, herinnert ze zich meteen een situatie die veel indruk op haar maakte. "Ik bezocht een echtpaar, de man had artrose, de vrouw suikerziekte maar ze durfden niet te stoken, omdat ze bang waren voor een hoge rekening. Terwijl een warm huis zo belangrijk is als je ziek bent. Ik heb hen toen uitgelegd dat de verwarming best aan kan als dat nodig is, dat dat niet meteen hoge kosten betekent. Ze waren zo blij dat ze eindelijk een warm huis hadden."

In het hele land

Een aardgasvrij Bospolder-Tussendijken staat niet op zichzelf: gemeenten door het hele land vroegen als subsidie aan bij het Rijk subsidie om op termijn aardgasvrij te worden, inmiddels doen er vijftig wijken mee - van Brunssum tot Middelburg en van Rotterdam tot Vlieland.

Hoewel ze niet overal milieucoaches worden genoemd, zijn in veel van die wijken tussenpersonen actief om inwoners die er moeite mee hebben te helpen bij de energietransitie. Net als in 'BoTu' zijn dit vaak mensen uit de wijk zelf, weet actieonderzoeker Nena Bode van onderzoeksinstituut DRIFT, dat zich specialiseert in duurzaamheidstransities.

Energietransitie democratischer

Of het werkt? "Het hangt er maar net vanaf hoe je het bekijkt", zegt Bode. "De milieucoaches informeren, helpen met kleine aanpassingen aan het huis. Als je puur kijkt naar energiebesparing vinden daar niet de grote veranderingen plaats."

Maar dat hoeft ook niet, legt ze uit: "Als je naar het grotere geheel kijkt, dragen initiatieven als dit bij aan een democratischere en inclusievere energietransitie. Er wordt gebruik gemaakt van bestaande netwerken binnen de wijk, in plaats van dat mensen van buiten even komen vertellen hoe het moet. Dat laatste werkt niet."

Achter de voordeur kijken

Overigens is het wel belangrijk dat een transitie naar aardgasvrij met veel aandacht gebeurt, benadrukt Bode. "Juist in armere wijken wonen veel kwetsbare mensen en die kunnen slachtoffer worden van de omschakeling als het niet goed gebeurt. Bewoners moeten er beter van worden."

Wat belangrijk is, volgens de onderzoeker, is dat de gemeente ervoor zorgt dat inwoners hun stem houden en niet worden verpletterd door grote partijen. Samenwerken met mensen uit de wijk en achter de voordeur kijken, zoals de milieucoaches in Rotterdam bijvoorbeeld.

Uit eten

"De energietransitie werd in Nederland lang gebracht als iets technisch en altijd door hoogopgeleide witte mensen. Daarmee wek je de interesse van een heel beperkte groep Nederlanders", zegt Bode. "Gelukkig verandert dat dankzij initiatieven als de milieucoaches."

En dat zien ook Hayat en Houria: de energieavonden in de wijk die zij mede-organiseren worden druk bezocht. "Het leuke is dat als je ermee bezig bent, je omgeving aansteekt; mijn ouders, mijn kinderen. Zo breidt het bewustzijn zich verder uit." Met haar zoon heeft Houria afgesproken dat ze uit eten gaan, als de energierekening dit jaar lager uitvalt. "Zo wordt energie besparen iets leuks."