Theoloog doet dringend beroep op kerken: 'Geef het goede voorbeeld, geloof hangt niet alleen af van samenkomen op zondag'

Voor kerkgangers wordt het dit jaar geen stille kerst. Althans als ze zelf willen, want kerken mogen open blijven. Lang niet alle kerken maken gebruik van de vrijheid die ze krijgen. "Maar kerken die eerder open bleven, zullen nu ook open blijven."

Gisteren zei Mark Rutte niks over de kerken. En toch is het een van de zeldzame uitzonderingen die er zijn tijdens deze lockdown, want kerken mogen nog steeds zelf bepalen hoeveel mensen ze binnenhouden. Ze mogen zelfs zingen, alleen de 1,5 meter afstand houden moet worden gehandhaafd. Wel komt er een nieuw dringend advies van het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken, maar dat blijft bij een dringend advies.

Goede voorbeeld geven

"Kerken zouden nu juist het goede voorbeeld moeten geven en moeten laten zien aan de samenleving dat ze mee willen doen", zegt Peter Nissen, theoloog en hoogleraar oecumenica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Nissen, die ook predikant is, verwacht niet dat de allerstrengste kerken zich aan de regels gaan houden.

"Eerder was de regel niet meer dan 30 mensen en daar hielden zij zich ook niet aan. Ik vind dat onverstandig", vertelt Nissen. "Dat straalt ook uit 'Wij trekken ons daar niets van aan, wij vormen een eigen wereldje'." De Protestantse Kerk laat op de website weten het te begrijpen als kerken kiezen voor een online kerstviering en adviseert kerken om niet meer dan 30 mensen binnen te laten.

Geen verandering

Maar dat advies, waarbij alle diensten online plaats zullen vinden, zal bij veel strenge kerken niks veranderen denkt Nissen. De denkwijze zal volgens Nissen niet opeens na twee eeuwen veranderen. "De kerken die denken dat ze boven de gangbare maatschappelijke regels staan, zijn veel meer naar binnen gekeerd en denken aan hun eigen achterban. Terwijl ik zou zeggen: 'Wees ook kerk binnen de bredere samenleving, geef ook een goed voorbeeld'."

Daarnaast is er minder angst voor het virus. "Zij denken dat als ze ziek worden, dat blijkbaar gods wil is. Dat kan je voor jezelf wel vinden, maar het probleem is dat je ook de gezondheid van anderen in gevaar brengt."

Overheid

Nissen zou het niet erg vinden als vanuit de overheid gezien de kerken gesloten worden. "De overheid legt het wel op aan theaters en musea. Dus waarom zou de overheid niet gewoon zeggen: ook kerken moeten dicht. Dat is in Frankrijk en Italië gewoon gezegd door de overheid. Het kan dus wel. En in dit geval denk ik dat de kerken zo verstandig moeten zijn om te zeggen dat ze solidair zijn met de andere instellingen in het land."

Hij gaat zelf met kerst niet naar de kerk toe. "Ik ga waarschijnlijk wel kijken naar een kerkdienst." In de kerk van Nissen doen ze waarschijnlijk een gestreamde dienst, met alleen audio. Dat is wel een lastig besluit: "Heel veel mensen en kerkleden lijden ook wel onder de eenzaamheid. De kerk heeft ook een sociale functie. De mogelijkheid om met elkaar bij te kletsen, dat heeft zwaar meegewogen. Maar uiteindelijk hebben we aan de veiligheid van onze mensen gedacht."

Kerk meer dan het gebouw

Volgens Nissen hangt geloof ook niet alleen maar af van het samenkomen in een kerk. "Als godsdienstvrijheid afhankelijk zou zijn van de fysieke ruimte waar je bij elkaar komt, dan is het slecht gesteld. Geloof hangt niet alleen af van de samenkomst op zondag. Concerten en tentoonstellingen zijn evengoed belangrijk. Ik vind niet dat met een sluiting de godsdienstvrijheid in het gedrang komt."

Nissen vindt dat de overheid wel moet praten met de strenggelovige kerken. "Ik denk dat de overheid toch een stevig gesprek moet voeren en ze ook moet wijzen op de maatschappelijke gezondheid." Daarnaast denkt Nissen dat de grondwet zo'n gesprek niet in de weg staat. "Er staat bij die bepaling in de grondwet: 'Behoudens ieders verantwoordelijkheid, volgens de wet'. Je zou dus kunnen zeggen dat er hier een groot maatschappelijk belang speelt, de indamming van de verspreiding van het virus."

Geen fysieke ontmoeting

Toch betekent een kerst zonder een kerk, niet een kerst zonder geloof. "Want ook als de kerk dicht is, kun je toch je eigen geloofsovertuiging blijven beleven. Alleen niet op die specifieke manier, omdat we dan nu zoveel mogelijk contact momenten moeten vermijden."

Daarnaast schrijft de bijbel niks voor over naar de kerk gaan. "Er staat in de bijbel helemaal niks over dat je op zondag of in het kerkgebouw in de kerk moet komen. En de christenen van de eerste drie eeuwen hebben heel goed christen kunnen zijn, zonder kerstmis te vieren. Dus de wereld vergaat niet, ook niet de wereld van gelovigen mensen. "