Steeds meer ouders richten zelf staatsvrije school op, D66 wil scherper toezicht

"Een experiment met kinderen", noemt D66 het stijgende aantal scholen dat door ouders zelf wordt opgezet. Het aantal zogenoemde 'staatsvrije scholen' is fors gestegen, zo blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd. En dat is reden tot zorg.

Ze krijgen geen cent subsidie, maar dat geeft ze de vrijheid zich minder aan de wettelijke regels te houden en het onderwijs zelf in te richten.

Snelle toename

Het aantal ouders dat een eigen school is begonnen is de afgelopen jaren behoorlijk toegenomen. Los van de overheid en vaak willen ze ook zo min mogelijk meer met die overheid te maken hebben. Uit onvrede over de kwaliteit van het reguliere onderwijs of uit ideologische redenen, nemen steeds meer ouders het heft in eigen hand, zo blijkt uit navraag bij het ministerie van Onderwijs.

Waren er in 2015 nog 80 van dit soort zogenaamde staatsvrije scholen, in 2020 stond de teller al op 108. Daarbij geeft het ministerie aan dat een compleet overzicht van deze particuliere scholen ontbreekt. Waarschijnlijk liggen de werkelijke aantallen dus een stuk hoger.

Minder regels

Deze particuliere scholen ontvangen geen enkele euro subsidie van de overheid en om die reden betalen ouders vaak een hoge financiële bijdrage voor het onderwijs van hun kind. Daar staat tegenover dat dergelijke scholen zich aan veel minder wettelijke regels hoeven te houden dan door de overheid gefinancierde scholen.

Er heerst veel meer vrijheid om het onderwijs in te richten. In Nederland is de vrijheid om een eigen school op te richten heel groot. Bij deze particuliere scholen is er nog meer speelruimte om eigen lesmethoden te ontwikkelen.

Staatsvrij of 'samenlevingsvrij'

D66-Kamerlid Paul van Meenen maakt zich grote zorgen over de opmars van dergelijke scholen. "Staatsvrij klinkt misschien wel aardig, maar dat betekent in mijn ogen ook samenlevingsvrij."

"Dat ouders bepalen zich af te wenden van de samenleving moeten ze zelf weten, maar ik vind dat kinderen samen moeten opgroeien", legt hij uit. "Ik vind dit echt een enge ontwikkeling."

'Experiment met kinderen'

Ook maakt de voormalig onderwijzer zich grote zorgen over hoe deze kinderen zich in de toekomst zullen ontwikkelen." Er komen steeds meer scholen met allerlei onbewezen methoden en ongefundeerde ideeën over hoe kinderen het beste zouden leren, maar uiteindelijk zijn we ook bezig met deze kinderen voor te bereiden op de maatschappij."

"Dat moet goed gebeuren", vervolgt hij. "En daar hebben we een bepaald stelsel voor. In het belang van kinderen moet je daar niet te veel afstand van nemen. Hoe je het wendt of keert, dit is toch een soort experiment met kinderen. Onderwijs moet goed en veilig zijn, en daar maak ik me in dit geval echt zorgen over."

Maatschappelijke cohesie

Onderwijssocioloog Thijs Bol maakt zich over de kwaliteit van het particuliere onderwijs niet perse zorgen, hij ziet wel andere problemen. "De toename van particuliere scholen hoeft voor de onderwijskwaliteit nog niet eens een probleem te zijn, vaak is die wel in orde."

"Het gevaar is hier wel dat als ieder clubje straks zijn eigen school gaat oprichten, kinderen straks niet meer in aanraking komen met andere denkbeelden", legt hij uit. "En dat kan echt schadelijk zijn voor de maatschappelijke cohesie."

'Enigszins egoïstisch'

Daarnaast noemt de D66'er dit soort particuliere scholen 'elitair' en leiden ze tot een grotere kansenongelijkheid in het onderwijs. "Er worden hoge kosten bij ouders in rekening gebracht, terwijl we niet voor niets in Nederland een onderwijssysteem hebben dat voor elke leerling gratis toegankelijk is. Dat is hier duidelijk niet het geval. Het zet op die manier mensen ook een beetje tegen elkaar op en vergroot de kansenongelijkheid."

Volgens Bol is dit het meest problematische aspect aan de toename van staatsvrije scholen. "Ik vind het enigszins egoïstisch om scholen op te richten waar één docent op tien à vijftien kinderen staat. We hebben simpelweg niet genoeg leerkrachten om dat als samenleving te faciliteren. Dus misschien is het voor die kinderen wel fijn, maar voor het collectief is het heel schadelijk. Het lerarentekort wordt alleen maar groter hierdoor."

Hand in eigen boezem

Reden voor veel ouders om het heft in eigen handen te nemen zijn de overvolle klasse, de hoeveelheid toetsen en de kwaliteit van het reguliere onderwijs. Deze kritiek snapt van Meenen. "Ik snap heel goed dat ouders het beste voor hun kinderen willen."

"We moeten in eerste instantie dan ook de hand in eigen boezem steken", erkent hij. "D66 heeft veel gedaan om het onderwijs te verbeteren, maar het is zeker niet genoeg. Hier moeten we mee door gaan en dan hoop ik dat dit soort bewegingen eigenlijk overbodig wordt En dat die behoefte om een eigen school te beginnen afneemt."

D66: Inspectie moet scholen sneller kunnen sluiten

Staatsvrije scholen vallen net als publieke scholen onder het toezicht van de onderwijsinspectie. Toch vindt D66 dat de inspectie te weinig middelen heeft om in te grijpen als het fout gaat op dit soort particuliere scholen.

"Als het niet goed is op zo'n school, heeft de inspectie te weinig middelen om in kunnen grijpen. Dat hebben ze in het publieke onderwijs wel, daar kan de subsidie worden ingehouden, maar dat kan hier niet. Ik vind wel, wat niet goed is, dat moet dicht. Dat geldt ook voor dit soort scholen."

Meer bevoegdheid om scholen te sluiten

Van Meenen komt binnenkort met een voorstel om het toezicht op particuliere scholen aan te scherpen. "Ik wil dat er veel strenger toezicht komt op de kwaliteit en veiligheid van het onderwijs en de inspectie moet ruimere bevoegdheden krijgen om deze particuliere scholen sneller te kunnen sluiten."

"Nu kan het vaak jaren duren voordat zo'n school de deuren moeten sluiten", besluit hij. "Dan is het kwaad al lang geschied."