Klokkenluiders lopen nog altijd veel risico als ze een melding maken. Een nieuw wetsvoorstel van de minister van Binnenlandse Zaken moet daarbij helpen, maar volgens Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP) gaat dat niet ver genoeg.
In toeslagenaffaire bijvoorbeeld overwoog topjurist Sandra Palmen, om naar buiten te treden, maar durfde ze het uiteindelijk niet. Niet zo gek, want met andere klokkenluiders liep het eerder vaak slecht af. Palmen schreef in 2017 als jurist bij de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst al dat de fiscus "laakbaar" had gehandeld bij de stopzetting van de kinderopvangtoeslag. En dat ouders daardoor een compensatie verdienden.
Het probleem worden
In NOS Met het Oog op Morgen vertelde Palmen gisteravond dat duidelijk werd dat haar memo genegeerd zou worden, maar dat ze toch niet naar buiten durfde te treden.
"Dat doe je natuurlijk ook niet zo snel. Ik heb het wel even overwogen, maar dan zou ik zelf het probleem zijn geworden. Dan zou er in chocoladeletters in de krant hebben gestaan: 'Ambtenaar klapt uit de school'", zei ze gisteravond.
Bekende klokkenluiders en hun afloop
Ad Bos, als klokkenluider bekend van de bouwfraude, moest jarenlang in een camper wonen. Hij gaf justitie in 2001 de schaduwboekhouding die bewees dat bouwbedrijven verboden prijsafspraken hadden gemaakt, maar raakte daardoor zijn baan kwijt. Sterker nog, hij werd zelf verdachte in de zaak. Uiteindelijk ontving hij een schadevergoeding van onbekende hoogte.
Fred Spijkers werkte bij de marine op de afdeling personeelszaken in de jaren 80. Hij begon een onderzoek naar het gebruik van een bepaald type mijnen waardoor meerdere medewerkers om het leven waren gekomen. Door zijn werkgever werd hij omschreven als paranoïde en schizofreen, en ook hij werd ontslagen. Pas in 2010 kreeg hij eerherstel toen de Centrale Raad van Beroep bevestigde dat het ministerie de hoofdschuldige was van zijn ontslag.
Voor voormalig ambtenaar Roelie Post is er nog geen oplossing. Zij deed voor de Europese Commissie onderzoek naar de kinderrechten in Roemenië eind jaren 90 toen het land lid wilde worden van de Europese Unie. Tijdens haar onderzoek ontdekte ze dat er op grote schaal sprake was van kinderhandel bij adopties in en vanuit het land. Maar met haar opmerkingen werd niks gedaan. Ze schreef er daarom een boek over, vroeg er aandacht voor in documentaires en hielp een stichting tegen kinderhandel. Maar haar baan raakte ze kwijt en een deel van haar salaris moet ze terugbetalen. Volgens de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken kan de overheid niks voor haar doen, omdat er sprake is van een 'arbeidsgeschil'.
'Huidige wet is compromis'
Dat het vaak slecht afloopt met klokkenluiders is niet zo gek, zegt Renske Leijten van de SP. "Er is sinds 2016 een Huis voor Klokkenluiders, dat klokkenluiders mag ondersteunen. Maar ze kunnen eigenlijk nog niet echt opereren als een veilige haven." Dat komt omdat de wet volgens Leijten eigenlijk een compromis is. Voor het eerste voorstel van haar voorganger Ronald van Raak kon namelijk geen meerderheid gevonden worden.
Maar, de Europese Unie nam vorig jaar een nieuwe richtlijn aan waardoor ook de Nederlandse wet moet worden aangescherpt. De minister heeft een voorstel liggen. "Dat is een enorme verbetering, maar het is niet de grote stap die je wilt na zeker 15 jaar discussie."
Fonds en sancties
Volgens Leijten moeten er twee zaken worden toegevoegd. "Er moet een fonds komen wat juridische hulp betaalt en verleent. Zodat je niet in je eentje tegenover een vaak veel grotere organisatie komt te staan met meer middelen." En het Huis voor Klokkenluiders moet sancties kunnen opleggen als organisaties zich misdragen. "Je wil dat de drempel om een misstand te melden zo laag mogelijk komt te liggen. Je wil niet dat een klokkenluider gaat twijfelen of hij wel een melding moet doen."
Dat klokkenluiders zich nu vaak tot de pers moeten richten, vindt ze heel jammer. "Je wil uiteindelijk niet dat het zo ver komt dat het bij de pers terecht moet komen. Je doet niet je werk voor de media-aandacht. Als een klokkenluider zich dus tot de pers richt, dan is er iets goed mis."
Nieuwe bestuurscultuur
En dat Palmen besloot om dat niet te doen, begrijpt ze. "Er is een enorme angst, zeker onder rijksambtenaren om je te melden. Zelfs om met Kamerleden te spreken. Ik heb ook op de meest vreemde locaties moeten afspreken, omdat ambtenaren angst hadden als niet-loyaal te worden bestempeld. Dat hoort natuurlijk niet zo te zijn."
Met de amendementen, voor sancties vanuit het Huis en een fonds voor klokkenluiders die zich melden, hoopt ze dan ook dat de discussie na jaren eindelijk een oplossing biedt voor klokkenluiders. "Den Haag wil een andere bestuurscultuur. Dan is een onderdeel daarvan dit goed te regelen. We moeten ervoor zorgen dat klokkenluiders zich geen zorgen hoeven te hebben over het maken van een melding van een misstand."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.